Kafiye Çeşitleri

Şiirde ahenk konusuna devam ediyoruz arkadaşlar.
Ölçü ve hedefi gördük.
Bu dersimiz de kafiye konusu üzerinde duracağız.
Yani uyak.
Arkadaşlar kafiye nedir?
Genellikle bakın dize sonlarında iki veya daha çok dize arasında.
Tabi bizim kafiye yapabilmemiz için en az iki dize arasında farklı anlam ve görevdeki ses ve kelimelerin benzeridir.
Bakın redif ile kafiye nin en önemli farkı nedir?
Redif de aynı anlam ve görevde olacak ama kafiye de kesinlikle farklı anlam ve görevde olacak.
Arkadaşlar bu bilgiyi verelim isterseniz hemen kafiye çeşitlerimiz görelim.
Bakın tam kafiye, yarım kafiye, zengin kafiye, tunç kafiye tabii tunç kafiye yine zengin kafiye nin içerisinde bir kafiye ve aynı zamanda cinaz.
Kafiye yi göreceğiz isterseniz.
Hemen yarım uzaktan yarım kafiye den arkadaşlar başlayalım.
Peki yarım kafiye nedir arkadaşlar?
Mısra sonlarındaki tek ses benzerliği dir.
Bakın dikkat!
Mısra sonlarındaki tek ses benzerliğine.
Ben kafiye, yarım kafiye diyeceğim.
Şimdi bana böyle bir şiir verdi.
Ben tabii şiirin başına yazmadım.
Çünkü kafiye olduğu için kafayı aradığımda Ben Mısra nın sonuna gideceğim.
Şimdi baktım yazılıları aynı olan kelimeler yok.
O zaman ne yapacağım?
Erkek Üçe ayırarak gideceğim arkadaşlar.
Bakın yazmak fiili kelime mizin önce köklerini tespit edelim.
Çözmek fiili ve gezmek fiili.
Şimdi aldığı evlere dikkat bakın.
Ağır geniş zaman ekilir.
Fiile gelmiş, fiile gelmiş çöz.
Eğer geniş zamanı ikidir gezmek fiiline gelmiş er geniş zamanı ikidir.
O zaman gerçekten de erler açarlar burada geniş zamandır.
Tabii redif de er ar olması bir şeyi değiştirmez yeterki aynı anlam ve görevde olsun.
Peki fiillere gelen dı di eki bakın her üçünde de yazardı, çözer gezerdi fiile gelmiş de sığdı eki her üçü de görülen geçmiş zaman eki dir arkadaşa.
Peki aynı anlam ve görevde ek oldu mu?
Oldu o zaman ben erdi.
Ardıl da ne diyeceğim?
Redif diyeceğim zaten.
Dikkat ederseniz redif kapattım ardı dergileri yazmak, çözmek, gezmek anlamlı olduğu için kesinlikle ne diyeceğim.
Redif yi doğru buldum diyeceğim.
Peki neye geldim ben şimdi kafiye mi bulabilirim?
Arkadaşlar kaç tane harf benziyor?
Bakın yazmak fiilinden z.
Çözmek fiiline de yine z.
Gezmek.
Fiilin de tek bir ses benzerliği var.
O zaman z harflerinin benzediğini söyleyip hemen yarım kafiye diyoruz.
Arkadaşlar bu yarım kafiye.
Peki geldik tam kafiye ya arkadaşlar?
Tam kafiye mısra sonlarındaki iki ses benzerliği dir.
Bak dikkat!
Mısra sonlarındaki iki ses benzerliğine ben tam kafiye diyeceğim şimdi senin soyunda usul boyunda bakın.
Yazılış uçları aynı olan sözcük yok.
O zaman yine ne yapacağım?
Ben ekle, kökü ayırarak gideceğim.
Şimdi birinci şiirimizin soy birinci mısır.
Çağımızda kelime kökü soy ikinci mısır.
Çağımızda bu kelime min kökünü buldum.
Şimdi bakın ın in ve de dağ eki var.
Bir kere de daha isimlere gelen hale kimdir o zaman aynı görevde mi?
Evet hemen bulunma.
Hele ki diyoruz.
Bakın peki bunlar nedir?
Bakınız senin soyun, senin boyun ve başına, benim senin, onun getirdiğimiz ekler neydi?
Yeli miydi?
O zaman unlar, üyelik ekilir.
Aynı görevdir de dağlar.
Hal ikidir aynı görevlidir, aynı görevde olduğu için.
Ben unda ne diyeceğim arkadaşlar redif diyeceğim kapattım kelime anlamlı mı?
Evet soy boy şimdi bakacağım kaç tane ses benzerliği var.
Dikkat ederseniz soy ve boyda o ve y sesleri birbirine benzedi.
Iki ses benzerliği olduğu için hemen tam kafiye diyeceğim arkadaşlar ve geldim zengin uyak arkadaşlar, zengin uyak üç ve daha fazla sesin benzerliğine dayalı ağırlık üç ve daha fazla ses benzerliği dir diyebiliriz.
Şimdi hemen örnek şehrimize.
Bakalım dere çimenlere.
Şimdi dikkat yazın sarayını mı değil.
O zaman ne yapacam?
Kökü ayıracağım dere var çimenlere var.
Şimdi dere kelimesine bakıyorum, kökünü ayıramıyorum.
Neden?
Çünkü dere kök halinde Ege köke, daha doğrusu Dede'yi ekle köke ayıramıyorum.
Neden?
Çünkü dere zaten kök halinde.
Ama çimenlere bakıyoruz.
Çemen Lerner çoğul ekini almış.
E aha ekini almış.
E birinci mısra kelime kök halinde, ikinci mısra da ekler var.
O zaman ben burada kesinlikle redif aramayacak.
Peki ne yapacağım?
Kaç tane ses benziyor ise ben orada kafiye arayacağım.
Dikkat ederseniz arkadaşlar burada 3 ses benzerliği.
Yani dereler birbirine benzedi.
Dolayısıyla ne oldu?
Zengin uyak oldu.
Bakın biri kök, biri eş halinde olduğu için artık ben orada redif olmayacağım arkadaşlar.
Bir de yani zengin coğrafyanın bir çeşidi olan tunç kafiye var.
Yani bir kelimenin tamamı.
Diğer mısra da geçen bir kelimenin içinde ise.
Buna tunç uyak denir.
Aslında tunç uyak zengin, uyan bir çeşididir diyebiliriz.
Bir sözcüğün tamamı diğer mısra da geçen sözcüğün içerisinde geçecek.
Arkadaşlar son olarak cinaz uyak aslında redif anlatırken söylemiştik yazılı yazılıları aynı olacak ama anlamlar kesinlikle farklı olacak.
Her nefeste eyledik.
100 bin günah.
Bakın buradaki günah suç anlamında bir günaha etmedik.
Hiç bir gün aaah ah yani ah diye hiç yapmadık.
Seslenme dedik ama yazmışlar ayrı gibi duruyor sanki.
Biri bitişik biri ayrı cin aslı kafiye de buna bakılmaz arkadaşlar.
Biri bitişik biri ayrı yazılmış olabilir ama kesinlikle anlamlar farklıdır.
Anlam farklı olduysa ben buna ne diyeceğim?
Cilası kafiye diyeceğim ve bu şekilde arkadaşlar kafiye konusunda bitirmiş olduk.
Bir sonraki dersimiz de görüşmek üzere.