Kafiye Örgüsü

Ahenk unsurlarına devam ediyoruz.
Önceki dersimiz de kafi üzerinde durduk.
Şimdi kafiye örgüsü ve şeması üzerinde duracağız.
Yani kafiye düzeni.
Peki nedir kafiye düzeni?
Kaça ayrılır?
Nasıl bulacağız?
İsterseniz onlar üzerinde duralım.
Bir kere kafiyeli erin arkadaşlar diziliş özelliğine biz kafiye düzeni diyeceğiz.
Yani mısraları ın son seslerine, daha doğrusu uyak larına bakarak anlayacağız.
Bir kafiye nin kafiye düzenini biz uyak larına bakarak anlayacağız ve harflerle göstereceğiz.
Önce düz kafiye den başlayacağız.
Peki nedir düz kafiye nasıl bulunur isterseniz bakalım.
Arkadaşlar en az iki mısrası aynı kafiye den oluşmuşsa ben ona düzü yak diyeceğim.
Hani A bb veya a b dediğim de yine bu düz uyak olacak veya tüm mısralar aynı kafiye den oluşmuşsa ben buna a şeklinde ne yapacağım harf vereceğim ve buna düz kafiye edeceğim.
İsterseniz örnek şiirini z bakalım.
Donatılar İnanlar yönelir dağlar demiş.
Bakın son harflerine bakarak yapmayacağız.
Kafiye sine göre bakacağız.
Şimdi bu şiirin kaf üyesi nedir arkadaşlar?
Yarım kafidir.
Bakın donatmak fiili, inanmak fiili ve yönelmek fiili.
Bakın neler yarım kafiye aynı kafiye mi, aynı ses mi?
Evet.
O zaman ben buna ne diyeceğim?
Aaaa ama bakın son Nusra'nın ne diye bir yarım kafiye si yok.
Serbest farklı ilk 3 mısra adam farklı olduğu için hemen belli diyeceğim.
Bak buna biz ne diyeceğiz?
En az iki mısrası aynı olduğu için düz kafiye diyeceğiz.
Geldik çapraz kafiye ye.
Arkadaşlar bakın dikkat 1 ve 3 2 ve 4 aynı.
Oysa dikkat ederseniz böyle çarpı işareti gibi çapraz.
Ben buna ne diyeceğiz?
Çapraz kafiye edeceğim.
Peki ben bunu nasıl bulacağım arkadaşlar?
Tabi ki de bakın dikkat edelim.
Varmış ağlar mış.
Yani bakın rengiyle ahengi ile.
Peki gerçekten ben varmış a ağlar mış.
A rengiyle B ahengi ile B diyebilir miyim?
E dikkat ederseniz varmış ve ağlar işte.
Arılar tam kafiye arkadaşlar ben onun için ne dedim bunlara ad edin bakın.
Peki rengi ile ahengi ile de bakın.
Birinci renk kelimesinin kökü yani rengiyle, kelimesinde köprümüz, renk ahengi ile kelimesinde köprümüz, ahenk ile redif.
Bakın arkadaşlar renkler burada zengin kafiye dir ve aynıdır.
Aynı kafiye ise ben onlara ne yapacaktım aynı harfi verecektim.
Bakın e ne oldu bakın varmış ve ağarmış a oldu.
Rengi ile ahengi ile BB oldu 1 ve 3 2 ile 4 birbiriyle uyumlu olduğu için ben buna ne diyeceğim arkadaşa çapraz kafiye diyeceğim bu geldi̇k sarmalı kafiye veya sarma kafiye diye de geçer.
Arkadaşlar bakın bu sefer 2 ve 3 1 ve 4.
Mısralar aynı kafiye den oluşacak.
Nasıl yani?
Bakın ben gecelere a diyeceğim gecelere adice ucunda ya b diyeceğim avucunda ya b edecem.
E bakın zaten geceler geceler aynı ben hemen buna a dedim avucunda ve ucunda.
Bakın burada yine arkadaşlar şunları zengin kafiye olduğu için iki ve üç aynı olduğu için ben buna b dedim.
Bir ve dört aynı kafiye den oluştuğu için, aynı redif ve kafiye den oluştuğu için.
Buna da ne diyeceğim?
A diyeceğim.
Dolayısıyla arkadaşlar ne oldu?
Sarmal kafiye oldu.
Geldik bir sonraki örneğimizde mali tipi kafiye arkadaşlar aha ix a şeklinde yapılır.
Peki neden b değil ix tek dörtlük den oluştuğu için ilk istiyoruz.
Hani tabii b olarak da yazılabilir ama genelde b dediğimizde bir kaç tane dörtlük den oluşur ve başka dörtlük lerde de o beynin olması gerekir.
Ama mali tek dörtlük den oluştuğu için aaaa x a bakın sabahın çi sesine uyandım yar sesine ismini yaz, sevdiğim halının köşesine bakın.
Bir, iki ve dördüncü mısralar aynı oldu, üçüncü mısra serbest oldu yani IX oldu işte biz buna m tipi kafiye diyeceğiz ve son olarak arkadaşlar eğer şairimiz üç mısra dan oluşmuşsa bunun adı da ölçü kafiye olacak.
Yani a, b, a veya b, c beş şeklinde 3 mısra alı bir şiir gördüğümüzde hemen bunun ölçü kafiye olduğunu söyleyeceğiz ve bu şekilde kafiye örgüsü konusunda bitirmiş olduk.
Bir sonraki dersimiz de görüşmek üzere.