İsimlerde Yapı

Evet arkadaşlar şimdi son olarak isimlerde yapı konumuza birlikte bakalım.
Şimdi isimlerde yapı konusu aslında sözlükte yapının konusu.
Ama test kitaplarında isim konusunun içinde de yer aldığı için bu konuya da bu şekilde değineceğiz.
Çünkü basit sistem var, basit fiil var, basit sıfat var, basit zarf, basit zamir.
Hepsini bu konuların sonunda küçük küçük değinmek gerekiyor.
Şimdi arkadaşlar isimlerde yapı, basit isim, türemiş isim ve birleşik isim olmak üzere üçe ayrılır.
Şimdi basit isim yapım eki almayan kelime demek.
Türemiş isim yapım eki alabilir ama çekip eki de alabilir.
Birleşik isimde iki isim ya da bir isim, bir sıfat ya da iki fiilin oluşmasıyla meydana gelen isimlerdir.
Demek burası ayrıca bir soru kalıbı dır.
Bunu zaten anlatacağız.
Şimdi basit isim mesela ben sana masanın dedim.
Bu kelimenin kökü masa dır arkadaşlar.
Masa sonra nın tamlayan eki gelmiş.
Kelimenin anlamı değişmemiş.
O zaman basit isimdir.
Annene diyorum bakın annen anne isim Köktürk, senin annen üyelik ikidir e yönelme ikidir.
Basit isim hal ekleri, işte şahıs ekleri.
Köpekleri farkındaysanız kelimenin anlamını değiştirmiyor.
Yani çekim eki oluyor.
Dersler dediğim zaman ders isim Köktürk derler.
Çokluk evidir.
Yine anlam değişmedi, basit oldu ama serinlik dediğim zaman seyrinden serinlik, isimden isim yapım eki oldu kitaptan.
Kitapçı yine isimden isim oldu, dertten dertli, yine isimden isim oldu.
O yüzden kelimenin anlamını değiştiren ekler yapım eki sayılır ve biz de bunu eğer isimse sözcüktür, tüm türemiş isim deriz.
Birleşik isimde Bakı Göz ve yaş hanım eli pazar ertesi şeklinde oluştu.
Şimdi bunlar usul soru üzerinde ve cümleler üzerinde inceleyelim arkadaşlar.
Şimdi şu kısma bakacak olursak bakın insanlık bu olaylardan ders çıkarmalıdır derken arkadaşlar bakın mesela insanlık derken şu kelimenin kökü insandır.
İnsandan insanlık anlamı değişti ve bu kelime bin sözcük türü isim olduğuna göre o zaman ben buna ne diyorum?
Basit isim diyorum.
Şimdi bu olay derken arkadaşlar tamam bakın mesela bu kelimesi de basittir.
Hiçbir yapım eki çekilmek almamış.
Ama bu olay işaret sıfatı olduğu için ben buna basit sıfat diyeceğim.
Bakın basit isim konusunda bunu anlamam şimdi olmaktan.
Olay fiilden isim yapım eki yaptı, anlam değişti derler.
Çokluk eki deriden den ayrılma hali 2'dir.
O zaman ben buna ne diyorum?
Bu sefer hem isim olduğu için hem de yapım eki aldığı için.
Biz buna ne diyoruz?
Türemiş isim derse arkadaşlar burada yine basittir ve isimdir amaç çıkmaktan çıkarmak.
Bakın fiilden fiil yapım eki oldu.
Türemiştir ama türemiş fiil dir.
O yüzden ben bunu da alamıyorum.
Yani burada benim insanlık kelime, en basit isim, olay türemiş isim derse basit isim oluyor.
Şuna bakın muhtar basittir arkadaşlar fakir de basittir ama nasıl aile fakir, aile sıfat olduğu için bunu alamadım.
Aile isim Köktürk derler, çokluk tekidir, alabildim için ede addır.
Bir etkinlik vergisi sıfattır.
Etkin etkinlik.
Bakın burada çalılık lik yokluk eki yine isimden isim yapan zekidir.
Bunu alabilirim düz düzen düzenlemek.
Bu da bakın anlam değişti arkadaşlar ama bu düzenlemek fiil olduğu için ben bu kelimeyi de alamadım.
Bakın çocuk isim köktürk derler çokluk eki dir basit isim olarak aldık bu gün bu birleşik dir arkadaşlar ama birleşik isim değildir.
Ne zaman oldu bugün oldu bu birleşik zarf diyeceğim ben buna türk'ten türkçe yapım eki aldığı dan den ayrılma halde dir.
Ben buna basit pardon türemiş isim diyebilirim.
Denemekten deneme arkadaşlar bu da türemiş oldu ile ben bunu alabilirim.
Olmak basittir ama basit fiil olduğu için bunu alamadım.
Arkadaşlar şimdi bakın basit isim olabilir, basit zamir olabilir, basit sıfat, basit zarf, basit fiil türemiş isim türemiş fiil bunların hepsi olabilir arkadaşlar.
Buraya baktığımızda bakın balkan isimdir ilerler.
Çokluk, iki madde de ayrılma.
Öyle ki basit isim sormaktan soğuk türemiştir.
Ama nasıl?
Hava soğuk, hava sıfat oldu.
Eyledim bir belgesiz sıfat eyledim hava basit isimdir de almaktan dalga türemiş oldu.
Sı üyelik eki oldu.
Yani bu türemiş isim oldu.
Bu basittir gelmek sadece yor ve doğu kipi kalmış ama fiil olduğu için eledim.
Şimdi bahçe isim kök dür ye kaynaştırma e yönelme dir.
Basit isim dikmekten dikilmek fiilde fiil el sıfat fiil eki türemiştir ama sıfat olduğu için eledim ağaç isim.
Köktürk derler.
Çokluk tekidir.
Basit isim aldım şu basittir ama ne kadar büyümüş, epey büyümüş miktar zarfı olduğu için bunu da eyledim.
Büyümek fiil köktürk müş.
Geçmiş zaman ilkidir.
Bu da basittir ama fiil olduğu için eledim.
Arkadaşlar bakın güneşten hatta günden güneş güneşten, güneşle türemiştir.
Ama güneşli gün sıfat olduğu için eyledim gün basit isimdir.
Atıyorum mesela yağmaktadır yağmur.
Bu da türemiştir ama yağmurlu gün dediğim için bu da sıfattır.
Gün burada nedir?
Basit isimdir hakkı.
Dadaşlar.
Bak gün lük bunu basit isim olarak aldım.
Anne isim çöktürmeye yelek ikidir basit isim dedim.
Şimdi oda isim yoktur benim oda üyelik ikidir yönelme ikidir.
Buna da isim dedim.
Sessizce girdi.
Zarf olduğu için eledim.
Ne zaman girdi?
Yazarken zaman zarfı olduğu için eledim ve girmek fi girmek kelimesini de fiil olduğu için eledik arkadaşlar.
Yani bu şekilde bulunuyor.
Şimdi birleşik isimler var arkadaşlar ve bunların oluşum şekilleri var ve bu sınavda çıkmış bir soru.
Mesela atıyorum ÖSYM hanımeli, asma, nazlı ayakkabı kelimelerin de bunu sana veriyor.
Soru olarak Hangisinde bu isimlerin oluşum şekilleriyle özdeş bir birleşik isim vardır diyor.
Yani sen bunun ne şekilde oluştuğunu bileceksin, aşağıda da aynısını arayacaksın.
Mesela ne elli hanım eli ne ağzı, aslan ağzı ve kabı, ayakkabı ne sorusuna cevap veren iki isim bana belirtti.
Siz isim tamlaması verir.
O zaman buradaki de bu bileşikler isim tamlaması yoluyla oluşmuş oluşmuştur arkadaşlar.
Şuna bakın.
Uyumak, gezmek, çekmek, yatmak, gelmek, gitmek bunlar da bir fiil olduğu için yani fiil olduğu için bunlarda iki çekimle, fiilin kaynaşması yoluyla oluşuyor.
Bak ama bunlar fiil değil uyurgezer artık kalıplaşmış oluyor.
Fiil olarak almayacaksın sadece oluşum şeklini sorarsa bu şekilde bakacağız.
Bakın miras isimdir yemek, fiil, bilgi isimdir.
Saymak fiil, ateş isimdir, kesmek fiil.
O zaman bir isim ve bir çekimle fiilin kaynaşması yoluyla oluşuyor.
Dalga kıran bakın dalga isimdir.
Ad En sıfat fiil eki can isimdir.
Kurtaran ant.
El anası mezar dikecek bir şekil, sıfat fiil eki.
Gök isim delen en sıfat fiil eki.
O zaman bir isimde bir sıfat fiilin kaynaşması yoluyla oluştu.
Bakın nasıl sinek, sivrisinek, nasıl Alagöz, açıkgöz, nasıl göl Acıgöl.
Bu da nasıl sorusuna cevap verdiği için sıfat tamlaması yolu ile oluştu.
Ama bunların hepsi zaten birleşik isim sayılır arkadaşlar.
Mesela ayakkabı gerçekten de ayak, gerçekten de kap.
Gerçekten de benim gözümün yaşı gerçekten de sineğin rengi kara.
O zaman birleşik isimlerde her iki kelime de anlamını koruyabilir.
Bak sivrisinek, sinek gerçek anlamda sivri değil.
Böcek gerçek anlamda ateşten oluşmuyor.
O zaman sinek ve böcek anlamını korurken sivri ve ateş anlamını kaybetmiştir arkadaşlar.
Bu yüzden de sadece biri anlamını koruyabilir.
Yani bir anlamda bir anlamsız oldu.
Samanyolu derken gerçekten havayolundan bahsetmiyor.
Ben gerçekten kadın budu yiyemiyorum kadının.
Bunu gerçekten de aslanın ağzında kast etmiyorum arkadaşlar.
Burada da her ikisi de anlamını kaybeder.
Bu şekilde oluşmuş bir eşek isimlerinden var ve bu sözcükler arkadaşlar birleşirken ününü kaybına yani ses kaybına da uğrayabilir.
Mesela pazartesi derken bunun açılımı nedir arkadaşlar?
Pazar ertesi dir.
Pazar ertesi derken buradaki en düşer pazartesi olur yine bu da aynı şekilde.
Buna ne derim.
Cuma ertesi, yani cumadan sonraki gün.
O zaman buradaki el de düşüyor.
Ya da kahvaltı derken arkadaşlar ben buraya ne diyorum?
Kahve altı, buradaki ev düşüyor, kahvaltı oluyor.
Ya da böyle derken bunun açılımı nedir?
Bu öyle, şöyle şu öğle öyle, o öyle şeklinde buradaki b uhu düşüyor.
Sütlaç derken arkadaşlar bunun açılımı da sütlü aşktır.
Buradaki harfi biz düştüğü için bu birleşik isimlerimiz de birleşirken ses kaybına uğramıştır ve bunlar kesinlikle bitişik yazılmak zorundadır.
Şimdi örnek sorumuza bakalım diyor ki aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik sözcük sıfat tamlaması biçiminde oluşmuştur diyor.
O yüzden biz önce bileşiklerin altını çizelim.
Bakın burada fil dişi var, burada kuş lokumu var, burada yalıçapkını var, burada aslan pençesi var, burada da uzun kuyruk var.
Şimdi oluşumuna bakıyorum.
Bunların hepsi birleşik isim.
Arkadaşlar sadece oluşum şeklini soruyor.
Bakın ne dişi fil, dişi ne?
Sorusunu sordu.
Burada hangi görevde kullanıldı?
İsim tamlaması ne?
Lokumu, kuş lokumu.
Bu da isim tamlaması.
Ne çapkını, yalı çapkını.
Bakın birinci o süre kalmadı, ikinci süre kaldı.
Hepsinde de pençesi aslan parçası bakıldı.
Aslında ne kalmadı pençe sadece iyilik ekini aldı.
Ama Edirne'ye baktığımda buraya hangi soruyu soracağım arkadaşlar?
Nasıl.
Nasıl kuyruk, uzun, kuyruk, sıfat tamlaması şeklinde oluştuğu içi belli birleşik ismi.
Burada hangisi oldu?
Soruda istenen birleşik ismim Edirne oldu.
Arkadaşlar bu özelliklere dikkat ederseniz hiçbir şekilde soru kaçamazsınız.