Somut ve Soyut İsim

Evet arkadaşlar şimdi varlıkları oluşumlarına göre isimlere geçeceğiz.
Varlıkların oluşumlarına göre somut ve soyut isimden oluşuyor.
Şimdi bakın arkadaşlar somut isim.
Beş duyu organı ile algılayan.
Bildiğim bütün varlıklar somut isimdir.
Beş duyu organın neler işte.
Tatma, koklama, işitme, görme gibi organların duyu organları var benim.
Mesela yağmuru hissederim, kapıyı görürüm duya.
Bilirim kapı sesini.
Ses mesela.
Somut Dur arkadaşlar, kokuyu koklayan bilirim.
Somut odur.
Havayı hissederim.
Somut O'dur bunlar.
Somut O'dur.
Soyut isimler ise beş duyu organından herhangi birini his edemeyeceğim varlıklar arkadaşlar.
Acı, hüzün, keder, sevinç, nefret.
Bu gibi ifadelerin hiçbirini hiçbir duyu organıyla algılayan ama arkadaşlar öz sevme bizi ne şekilde soruyor?
Bu kısma dikkat edelim.
Bakış şu kısım benim için önemlidir.
Çünkü buralardan soru bana gelebilir.
Diyorum ki somut, anlamlı bir sözcük.
Anlam genişlemesi yoluyla soyut anlam kazanabilir.
Arkadaşlar ya sana böyle sorar, aşağıdaki yerin hangisinde buna benzer bir kullanım vardır der ya da aşağıdaki yerin hangisinde soyutlama vardır diyebilir.
Arkadaşlar bakın somut bir sözcük soyut bir anlam kazanıyorsa soyutlanmış oluyor.
Mesela şu iki örneğe bakalım.
Köprü çalışmalarına dün başlandı deniyor.
Burada da köprü kelimesi var arkadaşlar.
Şimdi birinci örnekte köprü çalışmaları derken burada gerçek anlamda köprüden bahsettiğim şeye burada herhangi bir soyutlama yok arkadaşlar.
Ama aramızdaki bütün köprüleri yıktık derken gerçek anlamda seninle benim aramda bir köprü olmadığı için burada ne vardır?
Soyut anlam kazanmış somut bir kelime vardır.
Çünkü köprü gerçek anlamda somut O'dur.
Ben bunu mecaz anlamda kullandım ve soyut hale getirdim.
Ya da bakın arabanın gölgesinden korkuyordu dediğimde gölge ilk anlamını düşündüğümde Soyut Durak'a somut dur arkadaşlar düzeltiyorum ama hayatımda hep babasının gölgesinde çalıştı derken gerçek anlamda gölgesinde çalışmıyor.
Yani hep babası tarafından destek gördüğü şeklinde kullandığım için burada da ben hangi anlamda kullandım, mecaz anlamda kullandım.
Mecaz anlamda kullandığım için somut bir kelime soyut anlam kazanmış oldu.
Ya da bileğine güvenen bir sporcu cümlesine baktığımızda bilek kelimesinin hemen ilk anlamını düşünüyorum.
Bilek, ayak bileği var, ellerimin kollarımı, bileği var.
Yani somut bir anlamda arkadaşlar beş duyu organı illa algılayan bileceğim bir kelimedir ama bileğine güvenen bir sporcu dediğimde gerçek anlamda bileğine güvenmiyor.
Bunu ne yaptı?
Soyut anlamda kullanmış oldu.
Yani güçlü, kendine güvenen, güçlü, galip gelecek, yenecek bir sporcuydu demek istiyor.
Bunun tam tersini de sorabilir.
Arkadaşlar bu sefer soyut, anlamlı bir sözcük anlam genişlemesi yoluyla somut anlam kazanabiliyor.
En son somut anlam kazanıyorsa, o zaman benim karşıma soyutlama şeklinde de gelebilir.
Şimdi bakın aşk kapıyı çalınca derken aşk soyut bir kelimedir ama kapıyı çalmak somut bir şeydir.
O yüzden ben soyut bir kelime mi somut bir iş yaptırdım?
Ne yaptım?
Soyut, anlamlı bir sözcük.
Anlam genişlemesi yoluyla somut anlam kazandı.
Ya da Bakın arkadaşlar, hüzün kelimesi soyut dur, beş duyu organımız algılar tamam ama elbise umuttur.
Hüzün elbisesi dediğimde soyut bir kelimeye somut bir anlam yükledim ama bakın dağlar bana gülümsüyordu dediğimde Burada herhangi bir soyutlama yok arkadaşlar.
Çünkü dal zaten soğuktur.
Bir kere kelimenin önce soyut olması gerekiyor.
Gülümsemek de biri bana gülümsediği zaman onu görme, doyumlu algılayan, bildiğim için bu kelimede somut dağ kelimesi de somut e gülümsemek kelimesi de somut.
Burada zaten soyut dan somuta giden bir anlam olmadığı için ben bu cümlem de soyutlama vardır diyemem.
Bakın ÖSYM'de çıkan soru kalıbı ne şekilde şuralarda bakalım.
Mesela diyor ki aşağıdaki yerin hangisinde somut anlamda bir sözcük, somut bir ismin niteleme görevinde bak o kadar çok başlıkları bir soruda toplamış ki kelime mi somut olması gerekiyor ve o kelime min yanındaki kelimenin de somut olması gerekiyor ve bunun niteleme göreviyle dediğine göre niteleme sıfatı olması gerekiyor.
Yani isme nasıl?
Sorusunu soracak arkadaşlar şöyle bakalım mesela bakın soğuk dediğimde bu somut bir şeydir değil mi?
Soğuğu hissederim, hava dediğimde havayı da hissederim.
O zaman ilk özelliği ben buldum, ikisi de somut, somut bir ismini tanıyacak mi?
Evet.
Yanındaki kelimede somut.
Nasıl?
Hava soğuk, hava ne yaptı?
Niteleme sıfatı oldu ya da bakın sıcak hissederim, havayı da hissederim.
Ya da sıcak yerine çorba da yazabilirdi, çorba da.
Su umuttur için.
Tat mı uyumlu algılayabilir?
Nasıl çorba, sıcak çorba ne yaptı?
Niteleme görevinde kullanılmış oldu.
Ama yandaki kelimelerde basılan soğuk soğuktur.
Evet arkadaşlar ama kişilik somut değildir.
Buradaki kişilik soyut odur.
Soyut olduğu için soyut bir kelimeyi niteleme görevinde kullanılmış oldu.
Nasıl kişilik, soğuk kişilik niteleme dir?
Evet, soğuk umuttur, evet ama kişilik soyut olduğu için böyle bir örnek gelseydi bunu işaret diyemezdi.
Ya da sıcak su umuttur.
Evet ama karakter somut değildir.
Sıcak karakter derken bunu mecaz anlamda kullandı.
Benim karakterim gerçek anlamda sıcak olamaz arkadaşlar.
O yüzden sıcak bir karakteri de biz kesinlikle somut bir kelimenin somut bir ismi nitelediğini söyleyemeyiz.
Ya da bakın şöyle de soru gelebilir Aşağıdaki yerin hangisinde birden fazla soyut isim vardır ya da aşağıdaki yerin hangisinde birden fazla somut isim de vardır diyebilir arkadaşlar.
Şimdi bakın.
Soyut isim de olabilir, soyut sıfat da olabilir.
O yüzden o kelimenin isim mi, sıfat mı, zamir mi, zarf mı olduğunu çok dikkat etmen gerekiyor.
Bak bugün hava çok sıcak da dediğimde Evet sıcak.
Burada soyut odur, arkadaşlar değildir.
Burada sıcak soğuktur.
Somut isim mi?
Evet, somut isterim.
Sıcak sıcak mek anlamsız oluyor.
Ama ben alttaki örneğe geldiğimde bu sıcak havada dışarıya çıkılmaz dedim.
Sıcak su umuttur ama somut isim değil arkadaşlar.
Oraya çok dikkat etmeniz gerekiyor.
Nasıl hava, sıcak hava.
Ben buna ne diyeceğim?
Somut sıfat diyeceğim ya da Bak ne denizde keder denizi.
Burada her ikisi de isimdir.
Buradaki keder ne diyeceğiz arkadaşlar?
Soyut isimdir diyeceğiz.
Ama alttaki örneğe baktığımda kederli hareketleri vardı dediğimde, Tamam kederli de burada soyut dur ama nasıl hareket, kederli hareket dediğimde bu sefer bunun olduğu soyut resim olmadı, soyut sıfat oldu ve ÖSYM soyut ismi sorup Siz bu tuzağa düşsün diye Adana'da şu şekilde bir cümleyle karşılaştırıyor Sizi kederli hareket diyor öğrenci.
Burayı gördüğü zaman al soyut diyor, yapıştırıyor cevabı.
Ama sana isim sor, duysa ismi bulmak zorundasın.
Ya da arkadaşlar.
Son soru kalmamıza bakacak olursak soru şu şekilde geliyor Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soyut isimden, türe ayıp?
Bak hem soyut olacak, hem bu kelime isim olacak, hem türemiş olacak, hem yanındaki kelime de isim olacak ve niteleyen bir sıfat olacak.
Bakın bu kadar karışık geliyor.
Yani artık sorular böyle çok basit gelmiyor.
Üç dört tane dilbilgisi çıkıyor ama hangisine soyut resim vardır, hangisine somut isim vardır?
Bu kadar basit.
Çok seneler öncesinde kaldı.
Şimdi bakın neşeli çocuklar.
Şimdi neşeli kelimesinin kökü nedir arkadaşlar?
Eşidir.
Neşe, soyut dur.
Hiçbir duyu organında algılayan ben bulun, neşeli insanı görürüm tamam ama ben insanı görürüm, neşeyi göremem ya da gülerse onun neşeli olduğunu anlarsın.
Ama bu sefer sesini duyarsın yani.
Neşe Soyut dur, neşe bende şeyle anlam değişti.
Ne oldu arkadaşlar türemiş oldu.
Neşe soyut olduğuna göre soyut bir isimden türedi ilk kısım.
Tamam buraya hallettik şunu soyut bir varlığı niteleyen diyor.
Şimdi ben sana neşeli çocuklar dediğimde soyut bir varlığı niteleme de arkadaşlar.
Çünkü çocuk somut odur.
O yüzden ben ilk kelimeyi ilk cümlede yani aşkın da böyle bir ifade olsaydı işaret diyemezdim.
Soyut bir isimden türedi ama somut bir varlığı niteledi.
Nasıl çocuk, neşeli çocuk sıfat oldu?
Değerli anılar dediğimde Arkadaşlar bu kelimenin kökü değerdir.
Değerden değerli bakın türedi ve değerli kelimesi soyut dur arkadaşlar.
E adayı da ben hiç bir duyu organını algılayan hem göremem işiten hem tadı tamam.
O zaman ne oldu?
Soyut bir isimden türeyen ip, soyut bir varlığı niteledi.
Nasıl anı?
Değerli anı?
Isme nasıl sorusunu sorarsan bana sıfatı verir arkadaşlar.
Dil bilgisini az sayıda sorduğu için bir soruda hem ismi, hem sıfatı, hem zarfı sorabiliyor.
Bakın hatta sözcükle yapı konusu bile var bu sorunun içinde.
O yüzden bu kısma çok dikkat ediyoruz.