Edebiyatın Tarih ve Dinle İlişkisi

Merhaba arkadaşlar, bu dersimiz de edebiyatın tarih ve dinle ilişkisi üzerinde duracağız.
Şimdi dünyada olduğu gibi Türk edebiyatında da ilk ürünlerin biz dinsel ve törensel kaynaklara dayandığını söyleyebiliriz.
Yani tüm dünyaya baktığımızda ilk eserlerin dinsel törenlerden kaynaklandığını söyleyebiliriz.
Şimdi bir milletin edebiyatı ile tarihi arasında dikkat doğrudan bir etkileşim olduğunu söyleyebiliriz.
Yani tarihi olayların edebiyata doğrudan veya dolaylı bir etkisi vardır.
Şimdi tarih olayları neden sonuç ilişkisine göre değerlendirir arkadaşlar?
Yani bir savaş varsa bunun nedeni ve sonuçları nelerdir?
Tarih bilimi bunun üzerinde duracak ama edebiyat bu olayları kurgulayarak anlatır.
Bakın.
Yani bir neden sonuç ilişkisine göre veya sadece o tarihi olay nedir yazayım bana yeter diye düşünmez.
Onu yeniden vurgulayacak, daha estetik, daha edebi bir dil haline getirecek, daha doğrusu üslubunu edebiyata çevirerek anlatacak.
Mesela Kurtuluş Savaşı.
Tarihçiler bu savaşın nedenleri ve sonuçları üzerinde duracak.
İşte düşmanın askerleri ne kadardı, işte hangi şartlarda savaşıydı, neden yapıldı, sonuçları neler oldu, hangi devletler kuruldu, yıkıldı gibi.
Ama Türk edebiyatında mesela Kurtuluş Savaşı'nı anlatan Yaban gibi, Halide Edip Adıvar'ın Sinekli Bakkal'ı gibi eserlere baktığımızda, bu eserlerin bu olayları biraz daha kurgulayarak, daha edebi, daha estetik bir dille anlattığını söyleyebiliriz.
Bakın Göktürk Kitabeleri yine aynı şekilde bakın ne yapılır?
Tarihçiler tarafından Göktürk kitabeleri işlemlerine de dikilmiştir.
Tarihe açısından önemi hangi tarihlerde, kimin adına dikilmiştir?
Ama bir edebiyatçı bu olaya hangi gözle bakacaktır, işte hangi alfabe kullanılmıştır, üslubu nasıldır gibi.
Bu da edebiyatta tarih arasındaki ilişkiyi bize gösteren bir örnektir ve bir edebi eseri tam anlamıyla anlamak için arkadaşlar o dönemin özelliklerini de bilmemiz gerekecek.
Bakın o dönemin özelliklerini, tarihi özelliklerini bildiğimiz zaman edebi eserlerimizi daha sağlam bir şekilde oluşturmuş olacağız.
Arkadaşlar edebiyatın konusu insandır ve insana ait olan her şey geçmişi ve geleceği ile ele alır.
Bakın edebiyat şimdi normalde edebiyatın konusu tarih değil, insandır.
Ama biz insanı ele alırken bir edebi eserde hem onun geçmişi hem de geleceği ile birlikte ele alırız.
Bakın.
Onun için tarihte gerçekleşen her olay aslında edebiyata yansıyabilir.
Bakın biz her olayı kurgulayarak edebi eser haline getirebiliriz.
Ayrıca her tarihi olayı her yazar aynı işlemez.
Bakın herkes kendine göre değerlendirecek ve bakın farklı bir bakış açısıyla ortaya koyacaktır.
Arkadaşlar her yazar her olaya aynı bakış açısıyla bakmayacak.
Bakın mesela Osmanlı'nın kuruluşunu hem Kemal Tahir hem de Tarık Buğra anlatmıştır.
Bakın Kemal Tahir Devlet Sanat eserinde, Tarık Buğra da Osmancık adlı eserinde Osmanlı'nın kuruluşunu anlatır.
Ama her iki yazar da farklı bir bakış açısıyla ve farklı bir üslup ile anlatmıştır.
Yine bu da edebiyat ve tarih üzerindeki tarihle, daha doğrusu edebiyat ile tarih arasındaki ilişkiyi göstermesi bakımından önemlidir.
Peki gelelim edebiyatta din ilişkisine bakın.
Din, insanların hayatını düzenleyen, doğru ile yanlış algılarını belirleyen ve ilahi kaynağa dayanan sistemler bütünüdür.
Arkadaşlar.
Edebiyat din ile her zaman ilişkili olmuştur.
Arkadaşlar.
Toplumların dini yaşantıları, inançla ilgili ritüelleri edebi eserlere çoğu zaman konu almıştır.
Hangi millete bakarsak bakalım mutlaka din ile bir bağlantısı vardır ve onu da eserlerine aktardığını görüyoruz.
Bakın hem dünya hem Türk edebiyatında, hem dünya hem Türk edebiyatında ilk ürünler dini törenlerde doğmuş arkadaşlar ama din dışı törenlerde de gelişmiştir.
Bakın.
Yani ilk ürünlerin biz dini törenlerden doğduğunu görüyoruz ama gelişiminin de din dışı törenlerde olduğunu görüyoruz.
Ben buraya yazdım mesela İslam öncesi Türk edebiyatında dinin etkisinin eserlere yansıdığını görüyor muyuz?
Kesinlikle.
Bakın Şamanizm.
Arkadaşlar.
İslam'dan önce Türklerin dinleri Şamanizm.
Bu dizim ve mani bizim.
Şimdi arkadaşlar bu inançların özellikle de Uygur metinlerinde sıkça işlendiğini, Mania ve Budizmi ait özelliklerin, Uygurlara ait eserlerde de Altın Yorum 208, bükmek gibi eserler var.
Bu eserlerde bu dinlerin etkisini görebilmekteyiz ve aynı zamanda arkadaşa burada Ozan Kam ve Baksı ismi verilen bakın ozan, Baksı ve Kam isimleri verilen şairlerin biz aynı zamanda bir din adamı görevi üstlendiğini de görüyoruz.
Bakın edebiyat Türk edebiyatından örnekle gittik.
Edebiyatta dinin ilişkisini bakın.
Türk edebiyatında İslam öncesinde de dinin etkisi var.
Şamanizm bu dizi mani ve aynı zamanda bu dinlerin edebi eserlere yansıtıldığı yansıtan kişilerin Ozan, Baksı ve Kam olduğundan bahsettik ve bu adamların bu insanların aynı zamanda bir din adamı görevi üstlendiğini de söyleyebiliriz.
Mesela arkadaşlar Türklerde totem, evlerin eti yenmez, bakın totem lerin eti yenmez.
Peki neydi totem arkadaşa?
Yani totem kutsal sayılan hayvan, ağaç, rüzgar gibi doğal nesneler dir.
Arkadaşlar bakın şimdi totem lerin eti yenmez ama yılda bir kez ilkel şekilde yapılan hac törenlerinden sonra o totem kurban edilirdi ve bu törenlere arkadaşlar sığır ismi verilir ve bu törenlerde de şiirler okunurdu.
Bakın aynı şekilde yuh dediğimiz yine İslamiyet'ten önce ölen kişinin ardından söylenen törenler var ve bu törenlerde de yine arkadaşlar şiirler okunur ki bu şiirlere de saygı denir.
Bakın, İslamiyetin kabulünden sonra da dini unsurların eserlerde yoğun olarak kullanıldığını görüyoruz.
Özellikle de arkadaşlar dini tasavvufi bakın İslamiyet kabul edildikten sonra bakın.
Zaten tasavvuf kavramı İslamla birlikte edebiyatımıza giren bir kavramdır.
Özellikle de dini tasavvufi şiirler ön plandadır.
Mesela Allah aşkını anlatan ilahi nazım şekli vakıadır.
Allah'a yalvarma olan müracaat, Hazreti Muhammed'i övmek için yazılan naat arkadaşlar, peygamberin Hz.
Peygamberin Hz.
Muhammed için hayatını anlatan yine siyer edebiyatımızda sıkça kullanılan nazım türlerinden olmuştur ki bu da edebiyatla dinin birbiriyle ilişkili olduğunu, birbirinden etkilendiğini gösteren örnekler de örneklerden dir arkadaşlar.
Ve bu şekilde edebiyatla din ilişkisini de bitirmiş oluyoruz.
Bir sonraki dersimiz de görüşme güzel.