Çevre Kimyası konusu, TYT ve AYT Kimya için önemli bir konu. Her sene mutlaka soru geliyor. Bilgileri öğrendikten sonra soru çözmeye başladığında bu konunun sana çok kolay geleceğine eminiz! Bu konudan önce, dilersen, Doğa ve Kimya konusuna da göz atabilirsin. Kunduz eğitmenlerimizden Tıp Fakültesi öğrencisi Sefa, Çevre Kimyası Konu Anlatımı yaparak mutlaka görmen gereken örnek soruları seçti! Şimdi birlikte bu konuyu keşfedelim!
ÇEVRE KİMYASI
KONU ANLATIMI VE ÖRNEK SORU
Çevre Kimyası Konu Anlatımı
Hava Kirleticiler
İnsan sağlığına, canlı hayatına ve ekolojik dengeye zararlı olabilecek katı, sıvı ya da gaz hâlindeki yabancı maddelerin atmosferde bulunması hava kirliliği olarak tanımlanmaktadır.
Tozlar, sera gazları, zehirli gazlar, ozon tüketen gazlar hava kirliliği oluşturan maddelerdir. Fabrika bacalarından çıkan duman, diğer baca ve araba egzozlarından çıkan gazlar hava kirliliğine sebep olan temel maddelerdir.
Hava kirleticilerin başında, azot oksitler, karbondioksit ve kükürt oksitler gelir.
Azot oksitler
Atmosferde bulunan azot, yüksek sıcaklıklarda oksijenle reaksiyona girerek NO, NO2 gibi azot oksitleri oluşturur. Atmosferin kirlenmesine neden olan azot oksitler genel olarak şeklinde gösterilir.
NO suda çözünmez ancak NO2 oluşumuna neden olur. NO2 ise suyla reaksiyona girerek HNO3 (nitrik asit) oluşumuna neden olur. Sonuç olarak havada oluşan NOx lar yağmur suyu ile reaksiyona girerek asit yağmurlarına neden olur.
Asit yağmurları:
- Yeryüzündeki bitki örtüsüne ciddi zararlar verir.
- Su kaynaklarında asit oranını arttırarak suyu kirletir ve sudaki canlı hayata zarar verir.
- Binalarda, tarihî eserlerde, diğer yapılarda, araçlarda aşınma ve korozyona sebep olur.
- Toprak yapısını olumsuz etkileyerek toprağı verimsizleştirir.
Azot oksitler bazı fabrika bacalarından çıkan zehirli gazların içinde bulunur. Ayrıca araç motorlarında ve enerji santrallerinde oluşan yüksek sıcaklık etkisiyle meydana gelir. Bunu önlemek için araç motorlarının egzoz sistemlerine katalitik konvertörler (dönüştürücüler) takılır.
Karbon dioksit
Atmosferde doğal olarak karbon dioksit (CO2) bulunur ve birim alandaki karbon dioksit miktarı yüzde 0,05’in altındaki hava, herhangi bir sağlık veya çevre sorununa neden olmaz.
Ancak karbon dioksit yoğunluğu yüzde 5-10 arasında olan hava toksiktir ve birkaç dakika içinde sizi öldürebilir.
Atmosferdeki karbon dioksit miktarının çok yüksek seviyelere çıkmasına neden olan etkenler otomobiller, uçaklar, enerji santralleri; benzin ve doğal gaz gibi fosil yakıtların yakılmasıdır.
Karbon dioksit küresel ısınma ve buna bağlı olarak gelişen iklim değişikliğinden birinci derecede sorumlu olan sera gazıdır.
Kükürt Oksitler
Kükürt dioksit atmosferde ışığı yansıtarak Güneş ışığını tutar ve Dünya’nın soğumasına neden olur. Volkanik patlamalar sonucunda büyük miktarlardaki kükürt dioksit açığa çıkar.
Kömür, petrol gibi fosil yakıtlar saf değildir ve bileşimlerinde kükürt içeren organik bileşikler vardır. Bileşiminde kükürt bulunduran yakıtların yanmasıyla SO2 oluşur. SO2, NO2 ile tepkimeye girerek SO3’e dönüşür ve atmosferdeki su buharı ile etkileşerek asit yağmurlarına neden olur.
Sera Etkisi:
Dünya atmosferi tıpkı bir sera gibi davranır. Atmosferdeki karbon dioksit, su buharı bir sera çatısı gibi gün boyunca Güneş’ten aldığı ısının bir kısmını tutar. Atmosferin ışığı tutması sayesinde yeryüzü sularının sıcaklığı dengede kalır. Bu şekilde oluşan atmosferin ısıtma ve yalıtma etkisine doğal sera etkisi denir.
Yerküre atmosferindeki doğal sera gazları;
- Su buharı
- CO2 (Karbon dioksit)
- CH4 (Metan)
- N2O (Azot Oksit)
- O3 (ozon) gazlarıdır.
Şu an karşı karşıya olduğumuz sorun, insan faaliyetleri nedeniyle atmosferdeki sera gazı miktarının artmasından kaynaklanıyor. Atmosferdeki sera gazı miktarı arttıkça dünyanın ısınma miktarı da artıyor ve bunun sonucunda tahmin ettiğin gibi küresel ısınma meydana geliyor.
Ozon Tabakasının İncelmesi
Atmosferde bulunan gazlardan biri de ozon (O3) gazıdır. Atmosferin alt katmanlarında bulunan ozon gazı hava kirletici olarak davranır.
Ozon tabakası, Güneş’ten gelen yüksek enerjili ve zararlı ultraviyole (UV) ışınlarını soğurarak insan ve diğer canlıları bu zararlı ışınlardan korur.
Atmosferdeki ozon miktarını azaltarak ozon tabakasının incelmesine ve delinmesine neden olan başlıca kirleticiler;
- Sprey, deodorant gibi aerosollerde kullanılan itici gazlar
- Soğutucularda (buzdolabı, klima) kullanılan kloroflorokarbon(CFC) bileşikleri
- Isı yalıtımında kullanılan köpükler
- Yangın söndürücülerde kullanılan kimyasallar
- Tarımda böcek ilacı olarak kullanılan metil bromid gibi kimyasallar
Ozon tabakasının delinmesi sonucunda Güneş’ten gelen zararlı mor ötesi (UV) ışınlar fazla miktarda atmosfere ulaşır. Bu ışınlara maruz kalan insanlarda cilt kanseri ve kataraktlara neden olabileceği gibi hayvanlara da zarar verir.
Su ve Toprak Kirleticiler
Su ve toprak kirleticilerin başında plastikler, deterjanlar, organik sıvılar, ağır metaller, piller ve endüstriyel atıklar gelmektedir. Suyu kirleten her şey toprağı da kirletir.
Su ve toprak kirliliği oluşturan maddeler ve zararları şunlardır:
Plastikler
- Polimerlerden oluşan PET (Polietilen tereftalat) şişelerin, plastik torba ve poşetlerin toprak ve suya karışmasıyla kirlilik oluşur.
- Plastik malzemelerin biyolojik bozulma süreleri çok uzundur.
- Toprak ve suda uzun süre bozulmadan kalabilirler.
Deterjanlar
- Deterjanların suya karışmasıyla kirlilik oluşur. Deterjanlar bozulmadan suda uzun süre kalabilir.
- Ayrıca deterjanlarda kullanılan fosfat bileşikleri göl, deniz ve okyanuslardaki su yosunlarının aşırı büyümesine neden olur. Bu nedenle diğer canlıların oksijen alması zorlaşır ve bu durum canlıların zamanla ölümüne neden olur.
Organik Sıvılar
- İlaç, boya, kimya ve petrokimya sanayisinin atıklarıdır. Alkoller, klorlu hidrokarbonlar, hidrokarbonlar, etil asetat, aseton, yağlı boyalarda kullanılan toluen ve ksilen gibi organik çözücüler önemli su kirleticilerdir.
- Organik kirleticiler, sudaki mikroorganizmaların etkisiyle sudaki çözünmüş oksijen ile tepkimeye girerek su canlılarının solunum yapmasını engeller.
Ağır Metaller ve Piller
- Genel olarak zehirli ve çevre kirliliğine neden olan tüm metaller ağır metal olarak adlandırılmaktadır. Ağır metaller, atom ağırlıkları yüksek ve yoğunlukları 5 g/cm3 ten daha yüksek olan elementlerdir.
- Özellikle pil ve akü yapımında kullanılan Mn, Zn, Co, Hg, Cd, Ni, Pb, Cr gibi ağır metaller çöplerle toprağa karışırsa kirlilik oluştururlar.
Endüstriyel Atıklar
- Endüstri ve üretim tesislerinde bir işlem öncesinde veya sonrasında açığa çıkan atıklara endüstriyel atıklar denir.
Petrol rafineleri, otomobil fabrikaları, elektrik üretim santralleri, çimento fabrikaları, tekstil fabrikaları gibi yerlerde çok sayıda endüstriyel atık üretilir. Doğru değerlendirilip arıtılmadığında bu atıklar çevre ve kişi sağlığı açısından tehlike oluşturur.
Çevre Kimyası Örnek Soru Çözümü
Bu konuyu tam olarak anlamak için senin de tahmin edeceğin üzere bol bol soru çözümü yapmak da çok önemli. Bilgileri, tanımları ve önemli ipuçlarını öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Kimya Konu Anlatımı videolarımıza göz attıktan sonra, kendi kaynaklarına ek olarak MEB Kaynaklarını da incelemen faydalı olabilir. Kunduz’da şu ana kadar, bu konudan binlerce soru alanında uzman Kimya eğitmenleri tarafından çözüldü. Şimdi o sorulardan birkaçı senin için burada. Daha fazla Çevre Kimyası sorusu ve detaylı çözümlerini görmek istersen, aşağıdaki butona tıklayabilirsin!
☀️☀️☀️
Sınava hazırlık uzun bir maraton. Kunduz ekibi olarak bu yolculukta yanında olmayı çok isteriz! Alanında uzman Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.