Ekosistem Ekolojisi Konu Anlatımı ve Soru Çözümü

Ekosistem Ekolojisi konusu, TYT ve AYT Biyoloji için çok önemli bir konu. Her sene mutlaka soru geliyor. 10. sınıf konularından olan Ekosistem Ekolojisi’nin, ekosistemi etkileyen faktörler nelerdir öğrendikten ve soru çözmeye başladıktan sonra sana çok kolay geleceğine eminiz! Kunduz Biyoloji eğitmenlerimizden Sakine Hoca, Ekosistem Ekolojisi hakkında senin için çok faydalı bir yazı hazırladı. Şimdi beraber ekosistemimizi keşfedelim!

Ekosistem üzerinde etkili olan ekolojik faktörler, abiyotik ve biyotik faktörler olarak ikiye ayırır.

Abiyotik Faktörler

Işık

• Yaşam için gerekli olan enerjinin kaynağı güneşten gelen ışıktır. Yeryüzüne ulaşan görünür ışığın küçük bir bölümü, fotosentezle kimyasal enerjiye dönüştürülerek üretilen organik maddelerin (besinlerin) yapısına katılır. Ekosistemdeki canlılar enerji kaynağı olarak organik maddelerdeki bu enerjiyi kullanırlar.
• Hayvanlarda aktif süreçler için tercih edilen ışık şiddeti birbirinden farklıdır. Baykuş, yarasa, kirpi vb. gece aktif olan türlerin yanı sıra bülbül gibi bazı ötücü kuşlar ve ipek böceği gibi bazı böcekler alaca karanlıkta aktiftir.
• Çiçekli bitkilerin çiçek açmasında da gün uzunluğunun ve ışık alma süresinin önemi vardır. Örneğin kasımpatıları sonbaharda çiçek açar.

Sıcaklık

• Canlıda enzimlerin çalışmasını dolayısıyla kimyasal tepkimelerin hızını etkiler. Bu nedenle bütün fizyolojik ve biyokimyasal işlevler üzerinde etkisi vardır.
• Ayrıca sıcaklık atmosferdeki hava hareketlerinden, iklimsel değişikliklerin oluşmasından ve mevsimlerin ortaya çıkmasından sorumlu bir ekolojik faktördür.
• Sıcaklık artışı, hayvanlardaki metabolizma hızını da artırır. Sıcaklık yükseldiğinde sabit vücut ısılı hayvanlar yer değiştirmeyle serinlemeye çalışır. Sıcaklık değişimleri bazı hayvanlarda göç etme, kış uykusuna yatma ve gece aktif olma gibi davranışlara yol açar. Örneğin, çölde yaşayan akreplerin geceleri aktifleştiği görülür. Leylekler bulundukları ortam soğuyunca sıcak ülkelere göç ederler.

Toprak ve Mineraller

• Toprak; yeryüzünü kaplayan kayaçların rüzgar, su ve sıcaklığın aşındırıcı etkisi ile ufalanması sonucu oluşur. Canlılara hem yaşama ortamı hem de besin sağlar. Bitkiler, gerekli mineralleri su ile birlikte topraktan alırlar.
  • Humuslu Toprak: Bol miktarda besin içeren bitki gelişimine en uygun topraktır.
  • Kumlu Toprak: Ozmotik basıncı çok yüksek olan ve bitki gelişimi için elverişsiz topraklardır.
  • Kireçli Toprak: Kireç miktarı fazla olan topraklardır.
  • Killi Toprak: Kil miktarının fazla olduğu topraklardır.

Su ve pH

• Yaşam için çok önemli bir abiyotik faktördür. Canlı hücrelerinde metabolik faaliyetlerin oluşabilmesi için belirli oranda suya gereksinim vardır.
• Su, çok iyi bir çözücü olup bazı maddeleri çözerek çözeltiler oluşturabilir. Sulu çözeltiler, içerdikleri hidrojen iyonu veya hidroksit iyonu derişimine göre asidik ya da bazik çözeltiler olarak isimlendirilirler. Eğer çözeltinin OH^– iyonu fazla ise çözelti bazik; H⁺ iyonu derişimi fazla ise çözelti asidik olur.
• Bir ortamın asidik ya da bazik olması, o ortamda yaşayan canlıları etkilemektedir. Her organizmanın yaşamını sürdürebildiği uygun pH değerleri vardır. Nötüre yakın pH değerlerine sahip ortamlarda yaşayan canlı türlerinin sayısı daha fazladır.

İklim

Bir bölgede uzun süre hüküm süren hava koşullarına iklim denir. İklim, canlıların yeryüzünde yayılışını etkileyen en önemli faktördür. İklim şartları, geniş bir alanda hüküm sürer. Ancak bu alan içerisinde canlıların yaşadığı, farklı koşulların hüküm sürdüğü küçük alanlar vardır. Özel koşullu küçük iklim alanlarına da mikroklima denilmektedir.

Biyotik Faktörler

• Bir ekosistem içerisinde bulunan ve birbirlerini etkileyen canlı varlıkların tümüne biyotik faktör denir.
• Ekosistemi etkileyen biyotik faktörlerden olan canlılar, ekolojik nişlerine göre üreticiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılar olarak üç grupta incelenmektedir.

Üreticiler

• İnorganik maddelerden organik madde sentezi yapabilen canlılardır. Üretici canlılara “ototrof canlılar” da denir.
• Üreticiler, fotosentez veya kemosentez olaylarını gerçekleştirerek kendi besinlerini yaparlar.
• Yeşil bitkiler, bazı bakteriler, arkeler ve bazı protistler ototrof canlıların örnekleridir.
• Üretici organizmalar, tüm canlıların besin ihtiyacını üretme yanında, atmosferdeki oksijen ve karbondioksit dengesini de korurlar.
• Üretici canlılar besinlerini üretirken kullandıkları enerji kaynağına göre fotosentetik ototroflar ve kemosentetik ototroflar olmak üzere ikiye ayrılırlar.

Fotosentetik Ototroflar

Işık enerjisi yardımıyla CO2 ve H2Ogibi inorganiklerden organik madde sentezi yapan üreticilerdir. Bu olaya fotosentez denir. Yeşil bitkiler, siyanobakteriler, öglena gibi bazı protistler, bazı bakteriler fotosentetik canlılardır.

Kemosentetik ototroflar

Bazı inorganik maddelerin oksidasyonu ile elde edilen kimyasal enerji yardımı ile CO2 ve H2O’dan organik madde sentezi yapan üreticilerdir. Bu olaya kemosentez denir. Bazı bakteri ve arkebakteriler kemosentetik canlılardır.

Tüketiciler

• Kendi besinini üretemeyen, bulundukları ortamdan hazır alan canlılar tüketici (heterotrof) olarak bilinir. Heterotrof canlılar, tükettikleri besin çeşidine göre gruplandırılır.
• Doğrudan üretici canlılarla beslenen tüketicilere otçul (herbivor) denir. Koyun, inek, tavşan, zooplanktonlar örnek gösterilebilir.
• Besin zincirinde diğer tüketicileri yiyerek beslenen canlılara karnivor (etçil) canlılar denir. Aslanlar, kartallar, kobralar örnek gösterilebilir.
• Hem üretici hem de tüketici canlıları yiyerek beslenen canlılara karışık beslenenler (omnivor) denir. İnsan, fare, karga, ayı, domuz örnek gösterilebilir.

Hem Ototrof Hem de Heterotrof Beslenme

• Hem üretici hem de tüketici olan canlıların gerçekleştirdiği bir beslenme çeşididir.
• En önemli canlı örneği böcekçil bitkiler ve öglenadır.

Böcekçil Bitkiler

• Bu bitkiler azot bakımından fakir topraklarda yaşadıkları için topraktan alamadıkları azotu, yakaladıkları böceklerin proteinlerinden karşılar.
• Bu bitkiler, klorofilli oldukları için fotosentez ile karbonhidrat ve yağ monomerlerini sentezler. Bu bitkilere örnek olarak ibrik otu ve sinekkapan verilebilir.
• Böcekçil bitkiler, azot ihtiyaçlarını karşılama yönü ile heterotrof, kloroplast taşıdıkları için fotosentez ile besinlerini üretebilme yönüyle de ototrof canlı olmuş oluyor.

Öglena

Kloroplast organeli bulundurur ve ışık varlığında kendi besinini kendisi sentezler. Bu yönüyle ototroftur. Işık yokluğunda ise dış ortamdan besinini hazır olarak alabilir. Bu yönüyle de heterotroftur.

Ayrıştırıcılar

• Bu canlılar ölü bitki ve hayvan atıkları ile birlikte diğer organik atıkların üzerine sindirim enzimleri salgılayarak bu maddeleri parçalarlar ve ihtiyaç duydukları organik maddeleri hücrelerine alırlar. Böylece kendi besin ve enerji ihtiyacını karşılar.
• Bu sırada oluşan CO₂ atmosfere verilir. NH₃ ise azot döngüsündeki nitrifikasyon bakterileri tarafından bitkilerin alabileceği azot tuzlarına dönüştürülerek ölü atıklardaki karbon ve azot gibi inorganik maddeler, ekosistemdeki üreticilerin kullanımına hazır hale getirilir.
• Ayrıştırıcıların azot döngüsündeki işlevi, aminoasitlerden amonyak oluşturmaktır.
• Maya ve küf mantarları ile bazı bakteriler en önemli ayrıştırıcılardır.
• Bir ayrıştırıcı organizma prokaryotik (bakteri) ya da ökaryotik (mantar) hücre yapısına sahip olabilir.
• Ayrıştırıcılar hem sucul hem de karasal besin zincirlerinin tüm basamaklarında bulunurlar.
• Bakteriler koful oluşturamadığı için ekzositoz yapamazlar. Saprofit bakteriler, hücre dışına gönderecekleri enzimleri (proteinleri) translokaz adı verilen taşıyıcı proteinler yardımıyla taşırlar.

Saprofit canlıların ekolojik önemi:

• Doğayı temizler.
• Toprağı inorganik madde bakımından zenginleştirirler.
• Canlılar için önemli olan karbon ve azot gibi atomların tükenmesine engel olurlar.
• Madde döngülerine yardımcı olur.
• Ekolojik dengenin korunmasını sağlar.

Bir ekosistemde ayrıştırıcı organizma sayısı azalırsa:

• Çevre kirliliği artar.
• Başta azot olmak üzere madde döngüleri yavaşlar.
• Biriken organik madde miktarı artar.
• İnorganik madde miktarı azalır.
• Bir ekosistemden saprofit canlılar çıkarılırsa ekosistem varlığını devam ettiremez.

Şimdi Ekosistem Ekolojisi konusunda bilgilerini pekiştirme zamanı!

10. sınıf Biyoloji müfredatında bulunan bu konuyu tam olarak anlamak için senin de tahmin edeceğin üzere bol bol soru çözümü yapmak da çok önemli. Çünkü bilgileri öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekiyor. Biyoloji konu anlatımı yazılarımıza göz attıktan sonra, kendi kaynaklarına ek olarak MEB Kaynaklarını da incelemen faydalı olabilir. Ayrıca, yine 10. sınıf müfredatından olan Ekolojik Kavramlar başlıklı konu anlatım yazımızı da incelemen, konuya kapsamlı bir erişim sağlamanı kolaylaştıracaktır. Kunduz’da şu ana kadar, Ekosistem Ekolojisi konulu binlerce soru alanında uzman Biyoloji eğitmenleri tarafından çözüldü. Daha fazla Ekosistem Ekolojisi sorusu ve detaylı çözümlerini görmek istersen, aşağıdaki butona tıklayabilirsin!