Geleneksel Türk Tiyatrosu konusu, AYT Edebiyat testinde sorulan konulardan biri. Anlam sorularından farklı olarak bu yazın tür ile ilgili öğrenmen gereken bazı tanımlar, kavramlar mevcut. Karagöz, Orta Oyunu, Meddah gibi konuları öğrenmen gerekiyor. Bu konu ile ilgili notlara göz attıktan sonra rahatlıkla soru çözebileceğine eminiz! Şimdi birlikte Geleneksel Türk Tiyatrosu konusunu keşfedelim!
Bu konu anlatımı, Kunduz eğitmenimiz Ayşenur Hoca tarafından hazırlanmıştır.
Geleneksel Türk Tiyatrosu
Sınıfına özel detaylı konu anlatımları, video çözümlü ünite tarama testleri ve Türkiye geneli online deneme sınavları şimdi Kunduz Premium İçerik’te!
Geleneksel Türk Tiyatrosu Türleri
1.KARAGÖZ (GÖLGE OYUNU) – Karagöz Nedir?
- Deriden veya mukavvadan kesilip boyanmış tasvir adı verilen birtakım şekillerin beyaz bir perde üzerinde arkadan ışık verilerek hareket ettirilmesiyle gerçekleştirilen oyuna gölge oyunu denir.
- Figürleri hareket ettiren, konuşturan kişiye ‘hayali’ denir.
- Oyunların genel hatları önceden belirlenir fakat konunun işlenmesi ‘hayali’ nin ustalığıyla doğaçlama olarak sürdürülür.
- Karagöz oyunun asıl kişileri; okumamış, cahil halkı temsil eden Karagöz ve aydın kişileri temsil eden Hacivat birer tiptir. Diğer tipler perdeye yalnızca Karagöz ve Hacivat ile konuşmak için gelirler ve konuşmaları bitince perdeden ayrılırlar.
- Müzik de Karagöz oyunlarının önemli bir parçasıdır. Bunun için tef kullanılır.
- Usta- çırak ilişkisiyle gelecek kuşaklara taşınmıştır.
KARAGÖZ OYUNUNUN KİŞİLERİ
- Karagöz: Tahsil görmemiş biridir, halkı temsil eder. Olduğundan farklı görünmeye çalışmaz. Hacivat ile hemen her konuda zıt fikirlere sahiptir, Hacivat’ın söylediği bazı sözleri yanlış anlar. Şaka, alay ve mizahı sevmektedir ve bunu çoğunlukla yanlış anladığı sözcüklerle yapmaktadır. Giyiminde kırmızı renk hâkimdir.
- Hacivat: Oyunda aydın kesimi ve şehirliyi temsil eder. Öğüt verir, yol gösterir, iyi konuşur, görgü kurallarına uyar, bilgilidir. Giyiminde yeşil renk hâkimdir.
- Zenne: Karagöz oyunundaki bütün kadınların genel adıdır. Güldürü olmaktan çok gönül işlerinde görevlidirler.
- Çelebi: Nazik, genç, züppe, mirasyedi bir tiptir. İstanbul ağzıyla konuşur, güzel konuşmayı, şiir okumayı bilir.
- Beberuhi: Cüce ve aptaldır. Gürültü, bağırtı arasında sövüp sayar. Sulu ve densizdir. Karagöz’le sürekli alay eder.
KARAGÖZ OYUNUNUN BÖLÜMLERİ
a. Mukaddime(Giriş): Oyunun başlangıç bölümüdür. Oyunun asıl konusuyla ilgisi yoktur.
b. Muhavere(Söyleşme): Asıl konuyla ilgisi olmayan Karagöz ve Hacivat arasındaki konuşmalara dayanır.
c. Fasıl(Oyun): Oyunun aslını oluşturan bölümdür. Yani oyunun kendisidir.
d. Bitiş: Perdede sadece Karagöz ile Hacivat’ın yer aldığı çok kısa bir bölümdür.
2.ORTA OYUNU – Orta Oyunu Nedir?
- Dört yanı seyircilerle çevrili bir alanda oynanır.
- Sahne, perde, dekor, suflör kullanılmaz ve genellikle yazılı metne bağlı kalınmaz.
- Eski kaynaklarda kol oyunu, meydan oyunu, taklit oyunu, zuhuri gibi adlarla anılır.
- Tam anlamıyla tuluat tiyatrosudur.
- Usta- çırak ilişkisine bağlı olarak devamlılığını sürdürmüştür.
ORTA OYUN KİŞİLERİ
- Pişekâr: Gölge oyunundaki Hacivat’a benzer. Başoyuncudur. Oyunu o açar, o yönetir, o kapatır.
- Kavuklu: Gölge oyunundaki Karagöz’e benzer. Başkomiktir. Pişekar’la beraber asıl oyuncudur.
ORTA OYUNUNUN BÖLÜMLERİ
a. Mukaddime (Öndeyiş, Giriş): Girişte zurnacı ‘’Pişekâr havası’’ çalar ve çalınan müzikle birlikte Pişekâr, elinde ‘’pastal’’ adı verilen ‘’şakşak’’la meydana gelir. Dört tarafı dönüp izleyicileri selamladıktan sonra zurnacıya dönerek onunla konuşur. Bu konuşmada oynanacak oyunun adı da duyurulur. Daha sonra zurnacı ‘’Kavuklu havası’’ çalmaya başlar. Ardından Kavuklu ile Kavuklu arkası meydana gelir. Aralarında bir konuşma geçer.
b. Muhavere (Söyleşme): Karagöz’deki diyalog gibi oyunun en ustalık isteyen bölümüdür. Bu bölümde Kavuklu ile Pişekâr arasında bir çene yarışı yapılır. İki alt bölümden oluşur.
1. Arz- bâr: Pişekâr ile Kavuklu’nun birbirlerini tanımaları ve birbirlerinin sözlerini ters anlamaları gibi güldürücü bir söyleşmenin yapıldığı bölümdür.
2.Tekerleme: Kavuklu, gerçekleşmesi mümkün olmayan bir olayı başından geçmiş gibi anlatır. Pişekâr da Kavuklu’nun anlattıklarını gerçekleşmiş gibi dinler. Sonunda Kavuklu2nun anlattıklarının bir rüya olduğu anlaşılır.
c. Fasıl: Asıl konunun ortaya konduğu en uzun bölümdür. Çoğunlukla dükkân dekorunda Kavuklu’nun iş araması, Pişekâr’ın da ona yardım etmesiyle gelişir.
d. Bitiş: Oyunun son bölümüdür. Çok kısadır. Pişekâr ‘’ her ne kadar sürç-i lisan ettiysek affola.’’ Diyerek yapılan hatalardan dolayı seyircilerden özür diler. Açılış gibi kapanışı da Pişekâr yapar. Bir sonraki oynanacak oyunun yerini ve adını söyleyerek bu oyunu da izlemelerini izler. Ardından dört tarafındakilere dönerek temenni eder ve meydandan ayrılır.
3.MEDDAH – Meddah Nedir?
- Halkın rağbet ettiği mekânlarda, halkın malı olan hikâyeleri kendisine özgü üslubuyla jest ve mimiklerden yararlanarak anlatan, anlattığını canlandıran kişilere verilen isimlerdir.
- Meddah’ın sahnede kullandığı iki önemli aracı vardır. Biri boynuna doladığı mendil öteki de elinde tuttuğu sopasıdır ( baston, pastav).
- Usta- çırak ilişkisiyle devamlılığını sürdürmüştür.
- Tek kişilik tiyatrodur.
- Meddah, bir sandalyeye oturarak bir öyküyü başından sonuna kadar kişilerin ağız özelliğine göre konuşarak, taklitler yaparak anlatır. Hayvanların, doğanın ve cansız nesnelerin seslerini de taklit eder.
- Yazılı bir metne bağlı kalınmadan oynanır.
MEDDAH HİKÂYELERİNİN BÖLÜMLERİ
- Başlangıç: Meddahların çoğu anlatacağı öyküye klasikleşmiş tekerlemelerle ve ‘’Hak, dostum Haak!’’ diyerek başlar.
- Açıklama: Hikayenin geçtiği yer ve zamanla kişiler hakkında bilgi verilip devlet büyükleri, genellikle padişahlar övülür.
- Senaryo (Olay): Olay dizisinin geliştiği, mani ve türkülere yer verilen bölümdür.
- Bitiş: Dinleyicilerin kıssadan hisse çıkarmalarını sağlayacak latif söz ya da ‘’Sakiyâ sohbet kalmazmış baki/ Her ne kadar sürç-i lisan ettikse affola, inşallah gelecek sefer daha güzel bir hikâye anlatırız belki…’’ gibi tekerleme benzeri bir ifadeyle bitirilir.
Geleneksel Türk Tiyatrosu: Karagöz – Orta Oyunu – Meddah Soru Çözümü
Geleneksel Türk Tiyatrosu konu anlatımımızın sonuna geldik! Türk Dili ve Edebiyatı eğitmenimiz Buğrahan Hoca, bu konuyla ilgili bilmen gereken temel bilgileri bu yazıda özetlemeye çalıştı. Konuyu tam olarak anlamak için bol bol soru çözümü yapmak da çok önemli. Bu konuya ait tanımları ve kavramları gördükten sonra bol bol pratik yapmalısın. Kunduz’da şu ana kadar, Karagöz – Orta Oyunu – Meddah konulu binlerce soru alanında uzman Türk Dili ve Edebiyatı eğitmenleri tarafından çözüldü. Şimdi o sorulardan birkaçı senin için burada. Daha fazla Geleneksel Türk Tiyatrosu sorusu ve detaylı çözümlerini görmek istersen, aşağıdaki butona tıklayabilirsin!?
☀️
Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.