Kimyasal Bağlar konusu, TYT Kimya ve AYT Kimya için önemli bir konu. Her sene mutlaka soru geliyor. Temel konulardan biri olması sebebiyle, diğer konular için de önemli. Bilgileri öğrendikten sonra soru çözmeye başladığında bu konunun sana çok kolay geleceğine eminiz! Kimyasal Türler, Lewis Yapısı, İyonik Bağ, Apolar Polar Kovalent Bağ Örnekleri, Metalk Bağ, İyon Dipol Etkileşimleri ve daha fazlası bu yazımızda yere alıyor. Bu konudan önce, Atomun Yapısı konusuna da göz atmanı tavsiye ediyoruz. Kunduz eğitmenlerimizden Tıp Fakültesi öğrencisi Sefa, Kimyasal Bağlar Konu Anlatımı yaparak mutlaka görmen gereken örnek soruları seçti! Şimdi birlikte bu konuyu keşfedelim!
Kimyasal Türler Arası Etkileşimler
Kimyasal Bağlar Konu Anlatımı
Kimyasal Bağlar Konu Anlatımı
Kimyasal bağlar, diğer adıyla kimyasal türler arası etkileşimler konusuna geçmeden önce “kimyasal tür” kavramını öğrenelim:
Maddeleri oluşturan farklı taneciklere denir.
Kimyasal Bağlar Nelerdir?
Kimyasal türlere örnek olarak Helyum (He), oksijen gazı (O2), su (H2O), altın külçeleri (Au) verebiliriz.
Yani senin de tahmin ettiğin gibi kimyasal tür dediğimiz kavram aslında atom iyon ve molekül şeklinde sınıflandırılır.
Şimdi bu yaptığımız sınıflandırmaları kısaca açıklayayım. Daha sonra bu kimyasal türler arasındaki etkileşimlere geçeriz.
- ATOM : Bir elementin fiziksel ve kimyasal özelliklerini gösteren en küçük yapı taşına atom denir. Atomlar fiziksel ve kimyasal yöntemlerle daha basit birimlerine ayrıştırılamaz. Çünkü yukarıda yazdığım gibi en küçük yapı taşıdır. (Genel kültür olarak da atom kelimesi parçalanmayan anlamında Yunanca ‘’atomos’’ sözcüğünden geliyormuş. Vikipedi bilgisi diyelim ?) Proton, nötron gibi tanecikler çekirdekte; elektronlar ise elektron bulutunda yer alır. Metaller (K, Fe, Cu, Au, Na….) ve soy gazlar (He, Ne, Ar, Kr ….) tek atomlu hâlde bulunur.
- MOLEKÜL: Aynı veya farklı atomların birbiri ile etkileşmesi sonucunda oluşan kimyasal türlere molekül denir. Moleküller en az iki atomun birleşmesiyle oluşur. Tanımdan da anlayacağın gibi moleküller iki atomlu (diatomik) , üç atomlu (triatomik) veya çok atomlu (poliatomik) olabilirler. İki atomlu moleküllere F2, HCl; üç atomluya O3, çok atomluya H2SO4 örnek verebilirim.
- İYON: Elektron vermiş veya almış atom ya da atom gruplarına iyon denir.
- Bir atom, elektron verdiğinde verdiği elektron sayısı kadar pozitif (+) yükle yüklenir. Şöyle düşünebilirsin; Nötr bir atom yani proton(+) ve elektron(-) sayıları eşit olan bir atom bir elektronunu başka bir atoma verirse proton fazlalığı olur ve atom pozitif yükle yüklenmiş olur ve bunlara KATYON (katyondaki ‘’t’’ harfi (+) işaretine benzediğinden aklına kolayca getirebilirsin ?) denir. Na+ , Mg2+ , Al3+ , NH4+ , H3O+ katyonlara örnek verilebilir.
- Elektron aldığında aldığı elektron sayısı kadar negatif (-) yükle yüklenir. Negatif yüklü iyonlara ANYON denir. Cl– , O2– , NH3– , OH– , SO42- anyona örnek verilebilir.
Kimyasal Bağlar
Kimyasal türler birbirine yaklaştığında elektron bulutları ve çekirdekler arasında elektrostatik itme ve çekme kuvvetleri meydana gelir.
- Çekme kuvvetleri itme kuvvetlerinden büyükse güçlü etkileşimler yani kimyasal bağ oluşur.
- Çekme-itme kuvvetlerinin birbirine yakın olduğu durumlarda ise zayıf etkileşimler meydana gelir.
Güçlü etkileşimlerde atomların son katmanındaki elektronları etkileşir. Kimyasal bağ oluşumunda kullanılan son katman, bağ oluşumunu göstermek için yalnızca değerlik elektronlarının gösterildiği yapılar olarak kullanılır. Bu yapılar Lewis Yapısı olarak adlandırılır.
LEWİS YAPISI
Bir element sembolü ile son katman (değerlik) elektronlarının sayısını gösteren noktalardan oluşur.
Bir atomun Lewis yapısını yazmak için aşağıdaki adımları uygularız.
- Elementin katman elektron dizilimini yazarız ve son katmandaki elektron sayısını buluruz.
- Element sembolünü yazarız
- Element sembolünün çevresine değerlik elektron sayısı kadar nokta konur.
Şimdi güçlü etkileşimlere başlayabiliriz.
İYONİK BAĞ
Metaller elektron vererek (+) değerlik, ametaller elektron alarak (–) değerlik alırlar.
Bu şekilde oluşan (+) ve (–) yükler birbirini büyük bir kuvvetle çekerler. Bu çekim iyonik bağın oluşumuna sebep olur.
Kısacası Metal ve Ametal atomları bileşik oluşturduğunda oluşan çekime iyonik bağ deriz
- Ametal + Metal
- Elektron alışverişi
İYONİK BAĞLI BİLEŞİKLERİN ÖZELLİKLERİ
- İyonik bağlı bileşikler zıt yüklü iyonların bir araya gelmesiyle oluşan elektrostatik çekim kuvveti olduğundan erime kaynama noktaları yüksektir.
- İyonik bileşiklerin katı halleri sert ve kırılgandır.
- İyonik bağlı katılarda iyonlar hareket etmediği için elektrik akımını iletmezler.
- İyonik katılar suda çözündüğünde elektrik akımını iletir.
İYONİK BİLEŞİKLERİN FORMÜLLERİNİN YAZILMASI
Metal ve ametal atomları arasında oluşan iyonik bileşiklerin formülü yazılırken uygulanan birtakım kurallar vardır.
- Sıralama: İlk olarak katyon (pozitif yüklü iyon) daha sonra anyon (negatif yüklü iyon) yazılır. Yani öncelikle elektron kaybeden daha sonra elektron alan element yazılır.
- Değerlikler toplamı: Bileşiği oluşturan iyonların değerlikleri toplamı sıfır olur. Bunu sağlamak için iyonların değerlikleri çapraz şekilde diğer elementin sağ alt köşesine yazılır
- Sadeleştirme: Eğer iyonların değerlikleri denk ise sadeleştirme yapılır, çapraz şekilde yazılmaz.
- Parantez: Bileşiği oluşturan iyon, bileşik şeklinde (kök) ise parantez kullanılır.
İYONİK BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI
İyonik Bileşiklerde adlandırma yaparken ilk olarak sınavlarda karşına sık sık çıkabilecek anyonların ve katyonların isimlerine göz atalım.
Tabloda sık kullanılan anyonlar kısmında -1 yüklü yani periyodik cetvelde 7A grubunda bulunan amettaller adlandırılırken Ametal adı + ÜR şeklinde formüle edebiliriz.
- Flor – Florür
- Klor – Klorür vs.
Diğer -2 ve -3 yüklü anyonların da özel adları var.
İyonik bileşikler adlandırılırken önce
- katyon [bu katyon metal (K+) veya
- kök (Amonyum NH4+) olabilir] adı
- sonra anyon [ametal (Cl-) veya
- kök ( Asetat CH3COO-) olabilir] adı yazılır ve okunur.
Formülize edecek olursak “KATYON ADI + ANYON ADI” diyebiliriz. Örnek verecek olursak:
İyonik bileşiklerin adlandırılmasında istisnai bir durum vardır.
Değişken Değerlikli Metallerin Oluşturduğu Bileşiklerin Adlandırılması
Birden fazla yük alabilen metal katyonlarında metalin adından sonra yükü parantez içinde romen rakamı ile yazılır ve Türkçe okunur.
Örneğin tabloda demir elementi demir (III) (Fe3+) ve demir (II) (Fe2+) şeklinde iki farklı yükte bulunur. Bu bölümde örnek olarak:
KOVALENT BAĞ
İki ametal arasında elektronların ortaklaşa kullanımıyla oluşan bağa kovalent bağ denir.
Polar ve apolar kovalent bağ olmak üzere iki çeşittir.
İki ametal atomunun ortaklaşa kullandığı bir çift elektron ile bir tane kovalent bağ oluşur. Paylaşılan her elektron çifti bir kovalent bağ demektir. Bu tanımlarda dikkat etmen gereken 2 husus var:
- Ametal + Ametal
- Elektron paylaşımı (Ortak kullanım)
Lewis yapısında ortaklaşa kullanılan elektron çiftlerine bağlayıcı elektron çifti, bağ oluşumuna katılmayan elektron çiftlerine ise ortaklanmamış elektron çifti denir. Ortak kullanılan bir çift elektron, bir kovalent bağ yapar ve (––) çizgi ile gösterilir.
Bu kısımda küçük bir dipnot düşmek istiyorum
Bilmen geren önemli ametallerle alakalı kodlamalar var
HaCıNoF PaSCala Biber Ismarladı
Hidrojen-Karbon-Azot-Fosfor-Fosfat-Kükürt-Klor-Brom-İyot
POLAR KOVALENT BAĞ (KUTUPLU)
Farklı cins iki ametâl atomu arasında elektronların ortaklaşa kullanımıyla oluşan bağa polar kovalent bağ denir.
Polar kovalent ba örneği olarak su (H2O) söylenebilir: Oksijen atomunun son enerji seviyesinde 6 elektron, hidrojen atomunun tek olan enerji seviyesinde 1 elektron vardır. Oksijen atomu son yörüngesindeki elektron sayısını sekize, hidrojen atomları ikiye tamamlar. Böylece hidrojen ve oksijen atomları son yörüngelerdeki elektronları ortaklaşa kullanarak aralarında polar kovalent bağ oluştururlar.
APOLAR KOVALENT BAĞ ( KUTUPSUZ)
Aynı cins iki ametâl atomu arasında elektronların ortaklaşa kullanımıyla oluşan bağa apolar kovalent bağ denir.
Apolar kovalent bağ örneği olarak hidrojen gazının oluşumu söylenebilir. Senin de dikkatini çekmiştir. Elektronlar ortaklaşa kullanılıyor. aşdağıdaki şekilde de görebilirsin:
KOVALENT BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI
1. Ametalin latince sayısı + 1. Ametalin adı + 2. Ametalin latince sayısı + 2. Ametalin anyon adı = Bileşik adı
Birinci element için “mono” ön eki kullanılmaz. İlk elementte ön ek olmaması bu elementin atom sayısının bir tane olduğunu gösterir.
İkinci elementin atom sayısı bir ise “mono” ön eki kullanılır.
Bazı kovalent bağlı bileşiklerin günlük hayatta kullanılan isimleri de vardır ve yukarıdaki kuralın dışındadır. Yaygın olarak kullanılan bileşikler:
METALİK BAĞ
Metal atomları elektron alışverişi yaparak iyonik bağ oluşturamazlar
Metal atomları 1, 2 ya da 3 değerlik elektronuna sahiptir. Bu yüzden elektronları ortaklaşa kullanarak oktet ve dublet kuralına uymaları da mümkün değildir. Yani kovalent bağ da oluşturamazlar.
Bu durumda metalleri bir arada tutan kuvvetin açıklanması için daha farklı bir model olmalıdır.
Elektronlar metal içinde serbestçe dolaşabilirler. Serbest dolaşan elektronlar adeta bir elektron denizi oluşturur. Elektronların oluşturduğu elektron denizi ile pozitif metal iyonları arasındaki elektrostatik çekime metalik bağ denir.
Metalik bağ metallere bazı özellikler verir.
- Isı ve elektriği iletirler.
- Yüzeyleri parlaktır.
- Esnektirler, şekillendirilebilirler
ZAYIF ETKİLEŞİMLER ( MOLEKÜLLER ARASI ETKİLEŞİMLER)
Molekülleri bir arada tutan kuvvetler, moleküllerin komşu moleküllerle etkileşimi sonucunda meydana gelen itme ve çekme kuvvetlerinin toplamıdır.
Üç tür Van der Waals kuvveti vardır:
- Polar moleküller arasında meydana gelen dipol-dipol etkileşimleri
- Polar moleküller ve iyonlar arasında meydana gelen iyon-dipol etkileşimleri
- Apolar moleküller arasında meydana gelen London kuvvetleri
Dipolün tanımını yapacak olursak:
Polar moleküller üzerinde oluşmuş kısmi pozitif ve negatif kutuplar vardır. Böyle moleküllere dipol denir. Kutuplaşma sürekli olduğu için polar moleküller kalıcı dipollerdir.
DİPOL-DİPOL ETKİLEŞİMLERİ
Polar moleküllerin kalıcı dipolleri arasında oluşan etkileşimlere dipol-dipol kuvvetleri denir.
Yani kısaca POLAR MOLEKÜL + POLAR MOLEKÜL = Dipol-Dipol Etkileşim
İYON – DİPOL ETKİLEŞİMLERİ
İyon ve polar bir molekül bir araya geldiğinde iyon ile polar molekülün kısmi yüklenmiş kutupları arasında etkileşim olur. Buna iyon-dipol etkileşimi denir. Yani kısaca
İYON MOLEKÜL + POLAR MOLEKÜL = İyon – Dipol Etkileşim
LONDON KUVVETLERİ
İndüklenmiş dipol- İndüklenmiş dipol etkileşimi
Elektronların yoğunlaştığı bölge geçici olarak negatif, diğer bölge ise geçici olarak pozitif yükle yüklenir. Bu durumda molekülde geçici dipol yapı oluşur. Geçici dipollere indüklenmiş dipol de denir
İndüklenmiş dipoller arasında olan etkileşime London kuvvetleri denir
Yani kısaca APOLAR MOLEKÜL + APOLAR MOLEKÜL = London Kuvveti
Soygazların da apolar molekküler olduğunu unutmayalım.
HİDROJEN BAĞI
Hidrojen atomlarının flor, oksijen ve azot (FON) atomlarıyla yaptığı bileşiklerde (H-F, H-O, H-N) hidrojen komşu moleküllere uyguladığı çekim kuvvetine hidrojen bağı denir. Hidrojen bağları zayıf etkileşimler arasında en kuvvetlisidir.
Kimyasal Türler arasındaki etkileşimlerde bağların kuvvet sıralamasını yapacak olursak:
İyonik bağ > Kovalent Bağ ( Polar > Apolar ) > Metalik Bağ > Hidrojen Bağı > Wan der waals Kuvvetleri (iyon-dipol > dipol-dipol > London kuvvetleri )
Bu kısımda dikkat etmen gereken nokta bir molekülün yaptığı bağ ne kadar güçlü ise kaynama noktası da o kadar fazla olur.
Örnek Soru Çözümü
Kimyasal Bağlar 9. sınıf konusunu tam olarak anlamak için senin de tahmin edeceğin üzere bol bol soru çözümü yapmak da çok önemli. Çünkü bilgileri ve kuralları öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekiyor. Bilgileri, tanımları ve önemli ipuçlarını öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Kimya konu anlatımı videolarımıza göz attıktan sonra, kendi kaynaklarına ek olarak MEB Kaynaklarını da incelemen faydalı olabilir. Kunduz’da şu ana kadar, Kimyasal Bağlar konulu binlerce soru alanında uzman Kimya eğitmenleri tarafından çözüldü. Şimdi o sorulardan birkaçı senin için burada. Daha fazla Kimyasal Bağlar sorusu ve detaylı çözümleri aşağıda!
☀️☀️☀️
Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.