Kunduz ekibi olarak, alanında uzman eğitmenlerimizin de desteğiyle, YKS’ye hazırlık sürecinde her konuda mutlaka görmen gereken YKS Coğrafya dersine ait ipuçları, özetleri, formülleri ve notları derlemesi hazırladık!? Bu yazımızda Göç, Nüfus ve Özellikleri, Türkiye’de Nüfus, Türkiye’de Nüfus Projeksiyonları, Türkiye’de Yerleşme ve çok daha fazlası hakkında bilmen gerekenler ile Türkiye’de Nüfus ve Yerleşme, Göçler konusuna ait soruları çözerken işine yarayacağını düşündüğümüz ipuçları yer alıyor. Umarız bu notlar sana yardımcı olur. İyi okumalar!☀️
Türkiye’de Nüfus ve Nüfus Sayımının Genel Özellikleri
İnsan yaşamı açısından elverişli koşulları barındıran Türkiye toprakları, eski çağlardan beri yerleşme alanı olarak tercih edilmiştir. Ancak tarihî süreçte bu bölgede yaşayanlara yönelik bilimsel bir nüfus sayımı yapılamadığı için nüfusa dair sağlıklı bilgilere ulaşılamamaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’nda nüfusa dair bilgiler 19. yüzyıla dayanmakla birlikte nüfus sayımı, Batı ülkelerinden yaklaşık 150 yıl sonra daha çok özel amaçlı olarak gerçekleştirilmiştir.
- İlk nüfus sayımı, askere alınacak kişileri belirleyebilmek amacıyla II. Mahmut Dönemi’nde (1831) yapılmıştır.
- Daha sonraki süreçte Sultan Abdülmecit (1844) tarafından nüfus kimlik belgesi verilecek bireyleri tespit edebilmek amacıyla yapılan sayım yaptırmıştır. Bu iki sayıma da kadın nüfusun dâhil edilmediği görülür.
- Üçüncü sayım ise Sultan Abdülaziz tarafından 1874 yılında gerçekleştirilmiş olup bu dönemde imparatorluk nüfusunun 12 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir.
Dünya genelinde olduğu gibi Türkiye’de de nüfusun seyrinde ve nüfusa ait verilerde süreç içerisinde bazı değişimler görülmektedir. Ülke nüfusunda meydana gelen bu değişimler, belirli aralıklarla yapılan nüfus sayımları sayesinde öğrenilebilmektedir.
Ülkemizde Cumhuriyet döneminden itibaren ilk düzenli ve planlı nüfus sayımı 28 Ekim 1927 tarihinde gerçekleşti. Bu sayım sonucuna göre ülke nüfusu 13 648 270 kişi olarak tespit edildi. Yapılan bu nüfus sayımında kadın nüfusun fazla olmasının en önemli nedeni, erkeklerin çoğunun katıldığı savaşlardan geri dönememesidir.
- Ülkemizde periyodik olarak nüfus sayımları 1935’te yapılan ikinci genel nüfus sayımı ile başlamıştır ve bu sayımlar her beş yılda bir tekrarlanmıştır. Toplam nüfusun 16 158 018 kişi olduğu bu sayımda önceki döneme göre dikkatlerden kaçmayan bir artış olduğu görülür. Benzer şekilde bu sayımda da kadın nüfusun erkek nüfusundan fazla olduğu göze çarpan bir durumdur.
- Nüfus sayımları, 1935’ten 1990 yılına kadar her 5 yılda bir yapılırken 1990’dan sonra mevcut zaman aralığına uyulmayarak sayım 2000 yılında yapılmıştır. Bu tarihe kadar yapılan nüfus sayımları genel nüfus sayımları kapsamında değerlendirilmektedir.
- 2006 yılında çıkarılan bir kanunla tüm adres bilgilerinin kaydedildiği ulusal adres veri tabanı oluşturulmuştur. Böylece 2007’den itibaren nüfus sayımına gerek olmadan her yıl ülkemizin nüfusu, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) ile belirlenmektedir.
- Türkiye nüfusu, 1927-2017 yılları arasında yaklaşık 67 milyon kişi artmıştır. Nüfusun bu şekilde hızlı bir artış göstermesinde başta sosyal ve ekonomik etkenler olmak üzere birçok faktör etkili olmuştur.
Türkiye Nüfusunun Üç Periyodu
Ülkemizde görülen nüfus değişimlerini üç dönem hâlinde incelemek mümkündür;
- Birinci Dönem: 1927-1960 yılları arasını kapsayan bu dönemde Türkiye nüfusu yaklaşık 11 milyon kişi artmıştır. Ayrıca bu dönem; Balkan Savaşları, I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı gibi ülke nüfusunu ciddi anlamda etkileyen olayların hemen sonrasına denk gelmektedir.
- İkinci Dönem: 1960-1985 yılları arasındaki dönemi kapsar. Bu dönemde Türkiye’de aile planlamasına yönelik yapılan çalışmalarla sosyal ve ekonomik hayatta yaşanan gelişmelere bağlı olarak ülke nüfusunun artış hızında bir azalma görülmüştür.
- Üçüncü Dönem: 1985 yılı sonrasını kapsamaktadır. Bu dönemin başında Türkiye nüfusunun artış hızında ciddi bir düşüş yaşanmış, takip eden süreçte nüfus artış hızı genel olarak yavaş yavaş azalmaya devam etmiştir. Bu durumun ortaya çıkmasında şehirleşmeye bağlı olarak değişen aile yapısı, kadınların iş hayatında aktif rol alması, evlilik yaşının yükselmesi, eğitimdeki ilerlemelerle tarım dışı sektörlerdeki istihdam artışı etkili olmuştur.
Türkiye’de Nüfusun Dağılışı
Birçok ülke gibi Türkiye’de de nüfus, ülke arazisinde düzensiz bir dağılış göstermektedir.
Düzensiz Dağılışın Sebepleri
- Doğal Çevre Faktörleri:
- İklim
- Yeryüzü şekilleri
- Toprak verimliliği
- Su kaynakları
- Bitki örtüsü
- Beşerî Çevre Faktörleri:
- Sanayi
- Madencilik
- Tarım
- Turizm
- Ulaşım
- Ticaret
Türkiye’de iç bölgelere göre daha ılıman iklim koşullarına sahip kıyı bölgeleri ile ulaşım, sanayi ve tarım açısından avantajlı yerler nüfusun yoğunlaştığı alanlar olarak dikkat çeker. Buna karşılık yüksek, dağlık ve engebeli alanlarla iklim şartlarının yaşamı zorlaştırdığı kesimlerde ise nüfus seyrekleşmektedir.
- Ülkemizde Nüfusun Seyrek Olduğu Yerler
- Doğu Anadolu’nun yüksek kesimleri
- Tuz Gölü ve çevresi
- Batı ve Doğu Karadeniz
- Toroslar
- Menteşe yöresi(Muğla ve çevresi)
- Ülkemizde Nüfusun Yoğun Olduğu Yerler
- İstanbul
- İzmir
- Antalya
- Bursa
- Adana
- Samsun
- Adana
- Amasya
- Eskişehir
- Edirne
- Antakya
Türkiye’de bazı yerleşim alanlarında sanayi faaliyetleri sonucu nüfusun arttığı görülür. İstanbul, İzmir, Bursa, Kocaeli, Adana, Gaziantep gibi iller bu duruma örnek verilebilir. Ayrıca madencilik faaliyetleri de nüfus dağılışını etkilemektedir. Zonguldak’ta taş kömürü, Batman’da petrol sayesinde nüfus miktarının arttığı görülmektedir. Tarım faaliyetlerinin yoğunlaştığı verimli ovalar da nüfusun arttığı alanlar olarak dikkat çekmektedir. Çukurova, Silifke, Gediz, Çarşamba, Eskişehir, Bursa, Balıkesir, Malatya ve Elazığ gibi ovalar bu bakımdan nüfusun arttığı alanlara örnek gösterilebilir. Akdeniz ile Ege ve Marmara denizlerinin kıyı kesiminde bulunan birçok yerleşim alanı, turizm faaliyetlerine bağlı olarak gelişmiş ve bu alanlarda nüfus artmıştır. Bodrum, Marmaris, Alanya, Manavgat, Kemer ve Kuşadası bu duruma örnek verilebilir. Önemli kara, deniz, demir ve hava yollarına yakın yerleşim alanları da nüfusun sıklaştığı yerler arasındadır. İstanbul, İzmir, Ankara, Konya, Eskişehir, Kayseri ve Gaziantep gibi illerin gelişmesinde bu yerleşim yerlerinin işlek yolların kesiştiği noktalarda bulunması etkili olmuştur.
Türkiye’de Nüfusun Yapısal Özellikleri
Bir ülke nüfusunun yapısal özellikleri (eğitim düzeyi, yaş ve cinsiyet yapısı vb.), o ülkenin sahip olduğu nüfus miktarı kadar önemlidir. Çünkü gelecekte yapılacak planlamalar, kalkınma politikaları vb. faaliyetler bu mevcut potansiyelin bilinmesine bağlıdır.
- Nüfusun yaş ve cinsiyet özelliği
- Nüfusun eğitim durumu
- Çalışan nüfusun ekonomik faaliyet kollarına göre dağılımı
- Kır ve şehir nüfusunun dağılımı
- Ülke nüfusumuzun en önemli özelliği genç ve dinamik bir yapıya sahip olmasıdır. Toplam nüfusun %23,7’lik kısmını 0-14 yaş grubu, %68’ini 15-64 yaş grubu, %8,3’lük kısmını da 65 ve üzeri yaş grubu oluşturur.
- Nüfus piramitleri, nüfusun yaş gruplarına dağılımı hakkında bilgi verir. Türkiye’de nüfus piramitlerinin aldığı şekil nüfus artış hızına göre ve ortalama yaşam süresinin uzamasına bağlı olarak sürekli değişmektedir. 1990 yılına kadar geniş tabanlı piramitlere sahiptik ama günümüze geldikçe piramitlerin tabanında daralma olmaya başladı. Bunun em büyük sebeplerinden biri doğum oranlarında yaşanan azalmadır.
- Ülkelerin gelişmişlik seviyesi hakkında yorum yapmak için ortanca yaş ortalamasına da bakılır. Türkiye’de ortanca yaş 1980 yılında %19 iken 2017 yılında %31 olmuştur. Bu durum ülkemizde gelişmişlik adına olumlu bir gelişme olarak algılanabilir.
- Nüfusun bir diğer yapısal özelliği olan cinsiyet yapısı, bir ülkedeki kadın ve erkek nüfusu ifade eder. Ülkemizde kadın ve erkek nüfusun oranı birbirine yakındır. Ancak 65 ve üzeri yaş grubunda kadınların oranı erkeklerden fazladır. Bir yerde kadın-erkek nüfus oranının değişim yaşamasında göçler önemli bir yere sahiptir. Sanayi ve ticaret alanında gelişmiş olan şehirlerde erkek nüfusu daha fazladır. Çünkü kırlarda yer alan erkekler iş bulmak için bu şehirlere gelmek zorunda kalırlar. Dolayısıyla kırlarda kadın nüfusu daha fazladır.
- Nüfusun sahip olduğu en önemli niteliklerinden biri eğitim durumudur. Türkiye’de 1950 yılında yapılan nüfus sayımı sonuçlarına göre nüfusun yaklaşık %31,8’lik kısmı okuryazardı. 2015 yılında ise ülkemizde okuma yazma bilenlerin oranı %94,6’ye yükselmiştir. Ancak kadın ve erkeklerde eşit bir dağılım göstermeyen bu oran, kadınlarda %91 iken erkeklerde %98,2 olarak tespit edilmiştir.
- 15-64 yaş grubunda yer alan nüfus aktif ya da çalışma çağındaki nüfusu oluşturmaktadır. Aktif nüfusun çalıştığı ekonomik faaliyet kolları tarım, hizmet ve sanayi sektörlerinden oluşmaktadır.
- Ülkenin sahip olduğu ekonomik faaliyet kolları, nüfusun sosyoekonomik yapısı üzerinde önemli bir etki oluşturmaktadır.1927 yılından itibaren ülkemizde var olan ekonomik faaliyetlere bakılacak olursa tarım sektöründe çalışanların sayısı azalırken sanayi ve hizmet sektöründe olan çalışanların sayısı artmıştır.
- Toplam nüfus içerisindeki kır ve şehir nüfusuna dair oranlar, ülkelerin sosyoekonomik yapısı hakkında bilgi veren önemli göstergelerden biridir. Ülkemizde kır ve şehir yerleşmeleri, genelde ekonomik etkinlikler ve nüfus miktarına göre belirlenmektedir. Kırsal alanda daha çok tarımsal faaliyetler, şehirlerde ise sanayi ve hizmetler sektörü ön plandadır.
Türkiye’nin Nüfus Verileri
- Toplam nüfusu: 80 810 525 (2017)
- Nüfus artış hızı: ‰12,4 (2017)
- Nüfus yoğunluğu: 105 kişi/km2 (2017)
- Nüfusu en fazla olan il: İstanbul, 15 029 231 (2017)
- Nüfusu en az olan il: Bayburt, 80 417 (2017)
- Toplam doğurganlık hızı (çocuk sayısı): 2,07 (2017)
- Ortanca yaş: 31,7 (2017)
- Beklenen ortalama ömür: 78,8 yıl (Kadın 80,7 yıl-Erkek 75,5 yıl)
- Doğum sayısı: 1 291 055 (2017)
- Ölüm sayısı: 416 881 (2017)
- Kırsal nüfus oranı: %7,5 (2017)
- Şehirsel nüfus oranı: %92,5 (2017)
Not: Türkiye’de şehir nüfusunun oranı geçmişe göre oldukça yüksektir. Bunun en önemli nedeni, bazı kırsal yerleşmelere ait nüfusun Büyükşehir Yasası kapsamında şehir nüfusuna dâhil edilmesidir.
Şimdi Türkiye’de Nüfus ve Yerleşme soru çözümlerine devam edebilirsin!?
TYT coğrafya nüfus konu anlatımını seninle paylaştık. Coğrafya dersinde bolca soru çözerek pratik yapabilirsin. Türkiye’de Nüfus ve Yerleşme konusu, YKS Coğrafya testi için temel konulardan biri olduğu için iyice pekiştirmen önemli. Göç, Nüfus ve Özellikleri, Türkiye’de Nüfus, Türkiye’de Nüfus Projeksiyonları, Türkiye’de Yerleşme gibi alt başlıklar pek çok bilgi ve kavram içeriyor. Bu da daha çok soru tipini barındırdığı anlamına gelir. Bu konudan direkt soru gelebildiği gibi, farklı konuların da içinde sıkça geçtiğini görüyoruz. YKS Coğrafya ve okul yazılılarında sıklıkla sorulması tercih edilen konulardan biri.
Bilgileri, tanımları ve önemli ipuçlarını öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Coğrafya netleri yükseltmedeki anahtar bolca soru çözmek ve yapılamayan soruların doğrusunu öğrenmek.
☀️☀️☀️
Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.