Şiir Akımları ve Temsilcileri – Türk Edebiyatında Şiir

Şiir akımları konusu, AYT Edebiyat testinde sorulan konulardan biri. Edebiyattaki diğer edebi türler gibi Şiir türü hakkında da sorular gelebiliyor. Bu yazımızda 1980 Sonrası Şiir, 1960 Sonrası Toplumcu Eğilimleri Öne Çıkaran Şiir, İkinci Yeni Şiiri, Garip Akımını Temsil Eden Şiir, Milli Edebiyat Anlayışını Yansıtan Şiir, Cumhuriyet Dönemi Toplumcu Eğilimleri Yansıtan Şiir Anlayışı, Saf Şiir konularına değinerek Türk Edebiyatında Şiir edebi türünü açıklayacağız. Soru çözmeye başladıktan sonra bu konunun sana çok kolay geleceğine eminiz! Kunduz eğitmenlerimizden Türkçe öğretmeni Celal Hoca, şiir akımları hakkında senin için çok faydalı bir yazı hazırladı. Mutlaka görmen gereken örnek soruları seçti. Şimdi birlikte Türk Edebiyatında Şiir konusunu keşfedelim!

Şiir Akımları

1980 Sonrası Türk Şiiri

1980 sonrasında Türk şiirinde ortak bir hareket olmamış, şairler farklı şiir anlayışlarını aynı anda kullanmışlardır.

• 2. Yeni, divan ve halk şiiri, saf şiir akımları etkili olmuştur.
• İmgeli ve kapalı anlatım etkili olmuştur.
• Şiirlerinde düzyazıya özgü özelliklereyer vermişlerdir.
• İçerikten çok biçim önemsenmiştir.

1980 Sonrası Türk Şairleri

• Haydar Ergülen: Sokak Prensesi, Hafız ile Semender
• Tuğrul Tanyol: Elinden Tutun Gulu
• Hüseyin Atlansoy: İntihar İlacı
• Lale Müldür: Uzak Fırtına, Voyıcır II
• Küçük İskender: Gözlerim Sığmıyor Yüzüme
• Sunay Akın: Antik Acılar
• Murathan Mungan: Kum Saati
• Arkadaş Zekai Özger: Sakalsız Bir Oğlanın Tragedyası
• Enis Batur: Bir Orta Çağ Yalnızlığı

1960 Sonrası Toplumcu Eğilimleri Öne Çıkaran Şiir

Toplumcu şiirin özellikleri aşağıdaki gibidir:

• İdeolojik içerikli bir şiirdir. Marksist, sosyalist dünya görüşünü benimsemişlerdir.
• Geniş kitlelere seslenme, kitlelerin sözcülüğünü yapma, kitleleri harekete geçirme amacıyla şiir yazarlar. Bu yönüyle propagadancı şiir olarak degerlendirebiliriz.
• Toplum için sanat anlayışını benimsemişlerdir.
• Dil, alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanıldığı için söylev üslubu kullanılır.
• Sosyalist düşünceye sahip oldukları için sömürü, başkaldırı, ezilen halklar gibi konular işlenir.
• Fütürizm akımından etkilenmişlerdir. Bu yüzden şiirlerinde makine sesleri, fabrika gürültüleri vb. sesleri kullanırlar.
• Rus şair Mayakovski’den etkilenerek klasik dize mantığından saparak farklı dize sapmalarını, kırılmalarını şiirlerinde uygulamışlardır.
• Ölçü ve kafiyeye yer vermezler. Geleneksel şiir biçimini reddederler. Fakat halk söyleşilerinden şiirlerinde yararlanmışlardır.

Toplumcu Gerçekçi Şairler

Nâzım Hikmet: Türk edebiyatında toplumcu şiir deyince akla gelen ilk isim Nazım Hikmet’tir. Nâzım Hikmet Türk edebiyatına getirdiği marksist anlayışla birlikte kendinden sonraki kuşakları etkilemiştir. Birçok şair ve yazar Nazım Hikmet’in açtığı yolda ilerlemiştir. Şiirlerinde kendi yaşamına, doğaya, hapishane hayatına, memleket özlemine, barışa, aşka, ölüme yer vermiştir. Fütürizm akımından etkilenmiştir. Rus şair Mayakovski’den etkilenmiştir. Propagandacı şiiri edebiyatımıza sokmuştur. Güneşi İçenlerin Türküsü, 835 Satır, Jokond ile Sİ – YA – U, 1 + 1 = 1, Benerci Kendini Niçin Öldürdü, Simavna Kadısı Şeyh Bedrettin Destanı, Kuvayı Milliye Destanı, Memleketimden İnsan Manzaraları önemli eserleridir.

Toplumcu şiirinin diğer şairleri ve eserleri aşağıdaki gibidir.

• Ercüment Behzat Lav ( S.O.S. , Açıl Kilidim Açıl ) 
• Cahit Irgat ( Bu Şehrin Çocukları, Irgatın Çocukları )
• Hasan İzzettin Dinamo ( Deniz Feneri, Karacaahmet Senfonisi )
• Ahmet Arif ( Hasretinden Prangalar Eskittim )
• Can Yücel ( Beşibiryerde, Can Feda )
• Hasan Hüseyin Korkmazgil ( Temmuz Bildirisi, Acıyı Bal Eyledik, Haziranda Ölmek Zor, Acılara Tutunmak )

Nâzım Hikmet’ten etkilenen ve 1960 sonrası toplumcu sanat anlayışıyla eser veren şairler aşağıdaki gibidir:

• Ataol Behramoğlu: Yaşadıklarımdan Öğrendiğim Bir Şey Var, Bir Gün Mutlaka
• İsmet Özel: İlk döneminde toplumcu şiir anlayışıyla eser verirken ikinci döneminde islami duyarlılığa yaklaşmıştır. Celladıma Gülümserken, Evet İsyan önemli eserleridir.
• Süreyya Berfe: Gün Ola, Savrulan
• Nihat Behram: Hayatımız Üstüne Şiirler, Dövüşe Dövüşe Yürünecek
• Refik Durbaş: Kuş Tufanı, Çırak Aranıyor

Dini Değerleri, Geleneğe Duyarlılığı ve Metafizik Anlayışı Öne Çıkaran Şiir

Türk edebiyatını iki kutba ayırırsak toplumcu şiirin ustası Nazım Hikmet iken milli ve mistik şiirin ustası olarak Necip Fazıl’ı alabiliriz. Necip Fazıl’ın ikinci dönemi diyebileceğimiz dönemde mistik şiir akımına yönelmiş ve birçok şairi etkilemiştir. Mistik şiirin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

• Dini duyarlılık ön plandadır.
• İkinci Yeni şiirinden etkilenmişlerdir. Şiirlerinde imgeye yer vermişlerdir.
• İslam kültüründen beslenmişlerdir.
• Maneviyat, şiirlerinin başlıca konularındandır.
• Sanat, sanat için görüşünü benimsemişlerdir.
• Bireysel konulara yer vermişlerdir.

Dini Değerleri, Geleneğe Duyarlılığı ve Metafizik Anlayışı Öne Çıkaran Şairler

• Cahit Zarifoğlu: Mavera dergisi ekolüne bağlıdır. Madde – ruh çatışması ve Batı’ya karşı Doğu kültürünün direnişini savunduğu şiirler ile ünlüdür. Şiirlerinde bireysel duygulara yer vermiş ve kaderci bir bakış açısıyla yaklaşmıştır. Bireyin iç dünyasını ele alan şair şiirlerinde sembollere sıkça yer verir. Şiirlerinde halk kültürü ögelerine yer verir. Hem hece ölçüsü hem de serbest ölçüyü kullanmıştır şiirlerinde. İşaret Çocukları, Yedi Güzel Adam önemli eserleridir.
• Erdem Beyazıt: Şiirlerinde destana yakın bir üslupla islami duyarlılık kullanır. Kapalı, imgesel bir dili vardır. Şiirlerinde kent yaşamında ortaya çıkan manevi sorunları islami bir duyarlılıkla işler. Sebeb Ey, Risaleler önemli eserleridir.
• Hilmi Yavuz: 2. Yeni şiirinden etkilenen şair, sonrasında tasavvuftan etkilenerek mistik duyarlılık ile ilgili şiirler yazmıştır. Şiirlerinde geleneksel şiir ile Batı şiirini harmanlamaya çalışmıştır. Bedrettin Üzerine Şiirler, Bakış Kuşu önemli eserleridir.

İkinci Yeni Şiiri – İkinci Yeni Şiir Özellikleri

İkinci Yeni, bir dergi ya da bildirgeyle bir araya gelmiş bir topluluk değildir. Her bir şair kendi şiir dünyasını oluşturarak yeni bir akım yaratmışlardır. Bu topluluğa İkinci Yeni ismini veren Muzaffer Erdost’un Pazar Postası adlı dergide bu ismi kullanmasıdır. İkinci Yeni şiirinin genel özellikleri şöyledir:

• Garip şiirine tepki olarak ortaya çıkmıştır.
• Konuşma dilinden, gerçek yaşamdan kopuk bir şiirdir.
• Sürrealizm ve dadaizm akımlarından etkilenmişlerdir.
• İmge ve edebi sanatlar çok fazla kullanılır.
• Dilin yapısını bozarak yeni kelimeler, yeni söz dizimlerini ortaya çıkarmışlardır. ( cehennet, üvercinka, bakışsız bir kedi kara vb. )
• Şiiri akıldan ve anlamdan uzaklaştırmışlardır.
• Şiiri yoruma açık bir hâle getirmişlerdir.
• Bireyin yalnızlığı, bunalımları işlediği konulardır.

İkinci Yeniciler

• Cemal Süreya: Papirüs dergisinde İkinci Yeni şairlerini toplamıştır. Şaşırtıcı kelime buluşları, ironik ve esprili anlatım tarzıyla dikkat çekmiştir. Geleneğe karşı olmasına rağmen şiirlerinde gelenekten yararlanmıştır. Şiirlerinde cinsellik imgesini sıkça kullanır. Üvercinka, Beni Öp Sonra Doğur Beni, Sevda Sözleri önemli eser.
• Sezai Karakoç: İkinci Yeni şairleri arasında mistik, dini duyarlılığa sahip tek şairdir. İslami gerçeküstücülük denilebilecek bir tez ortaya çıkarmıştır. Biçim bakımından İkinci Yeni akımına bağlı kalsa da içerik bakımından Anadolu İslam medeniyetini baz almıştır. En ünlü şiiri Mona Roza’dır. Körfez, Şahdamar, Hızır’la Kırk Saat önemli eserleridir.
• İlhan Berk: İlk döneminde Necip Fazıl, Ahmet Haşim ve Nazım Hikmet’ten etkilenmiştir. İkinci döneminde İkinci Yeni şiirinden etkilenmiştir. İçerik bakımından Anadolu kırsalını konu edinmiştir. Güneşi Yakanların Selamı, Galile Denizi önemli eserleridir.
• Edip Cansever: “ Dize işlevini yitirdi. “ düşüncesinden hareketle şiirlerinde bolca diyalog kullanmıştır. İkinci Yeni şiirinin kuyumcu şairi olarak bilinir. Tabiat, birey, toplum arasındaki ilişkileri şiirinde konu edinir. Yerçekimli Karanfil, Çağrılmayan Yakup, Ben Ruhi Bey Nasılım önemli eserleridir.
• Turgut Uyar: İlk şiirlerinde halk edebiyatının etkileri görülür. Estetik düzeyi yüksek imgeleri tercih etmiştir. Modern dil ile divan şiiri geleneklerini sentezlemeye çalışmıştır. Arz-ı Hal, Türkiyem, Tütünler Islak, Dünyanın En Güzel Arabistanı önemli eserleridir.
• Ece Ayhan: İkinci Yeni ismi yerine “ Sivil Şiir “ ismini önerir. İkinci Yeni şairleri arasında imge, farklı kelime buluşları gibi konularda en aşırıya kaçan şairdir. Türkçe’de bir farklılık yaratmış, dili şaşırtıcı ve anlamsızlığa varan bir kapalılıkla kullanmıştır.  Kınar Hanım’ın Denizleri, Yort Savul, Ortodoksluklar önemli eserleridir. Ülkü Tamer: Toplumsal kaygıları ve düşünceyi şiirinin konusu yapmıştır. Şiiri, düzyazıya yaklaştırmaya çalıştırmıştır. Şiirlerinde çocuk duyarlılığına yer vermiş, mitolojiden ve çağdaş Batı edebiyatından yararlanmayı seçmiştir. Virgülün Başından Geçenler, Yanardağın Üstü

Garip Akımını Temsil Eden Şiir

Garip diğer adıyla 1. Yeni; Orhan Veli, Melih Cevdet Anday, Oktay Rıfat Horozcu tarafından başlatılan şiir hareketinin adıdır. Geleneksel şiire tepki olarak doğan Garip hareketinin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

• Ölçü ve uyağı reddeden şairler tamamen ölçüsüz ve uyaksız şiiri savunmuşlardır.
• İmgeye karşı çıkmışlar, şiirlerinde söz sanatlarına yer vermezler.
• Şiir dilini ayrı bir dil olarak görmemişlerdir, şiirlerinde mecaz anlamlı sözcüklere çok fazla yer vermemişlerdir.
• Her şeyin şiirin konusu olabileceğini düşünmüşler ve sıradan insanların hayatlarına da şiirlerinde yer vermişlerdir.
• Şiirlerinde espri, nükte ve ironiye sıkça yerirler.
• Temel ilkeleri basitlik, sıradanlık, alaladelik olmuştur.
• Sürrealizm ve dadaizm akımlarından etkilenmişlerdir.

Garip Akımı Şairleri

• Orhan Veli:  Türk şiirini girdiği kısır döngüden kurtaran bir şiir devrimcisidir. Sürrealizmden etkilenen şair “ edebiyat yapma hünerine “ karşı çıkmıştır. Bir şiirinde bahsettiği “ Süleyman Efendi’nin nasırı “ büyük tartışmalar yaratmıştır. Türk şiirine halkın her kesimini dahil etmiş ve halkın sözcükleriyle şiir yazmıştır. Şiirlerinde yergi, nükte ve ironiye sıkça yer vermiştir.  Kitabe-i Seng-i Mezar, Anlatamıyorum, İstanbul’u Dinliyorum ünlü şiirleridir. Garip, Vazgeçemediğim, Destan Gibi şiir kitaplarıdır.
• Oktay Rıfat Horozcu: Şiirlerinde biçim kaygısı taşımaz. Şiirde devamlı bir arayış içerisindedir. Garip hareketinden sonra 2. Yeni şiirinin kuruluşunda da yer almıştır. “ Güzelleme “ adlı ilk şiir kitabında Garip hareketinin izleri görülürken “ Perçemli Sokak “ adlı şiir kitabında 2. Yeni şiirinin izleri görülür. “ Elleri Var Özgürlüğün “ adlı şiir kitabında sosyal sorunlara değinmiştir.
• Melih Cevdet Anday: Garip şiirinin kurucularındandır. Siirlerinde Yunan mitolojisinden sıkça yararlanır. Garip hareketinden sonraki şiirlerinde imgeye sıkça yer vermiştir. Kolları Bağlı Odysseus, Rahatı Kaçan Ağaç, Telgrafhane önemli eserleridir.

Milli Edebiyat Akımını Yansıtan Şiir

Mili edebiyat anlayışı Ziya Gökalp’in fikirleri etrafında oluşur. Cumhuriyet öncesinde Beş Hececiler ile zirveye ulaşır. Cumhuriyet’in ilanından sonra bazı şairler bu gelenekten beslenmiştir. Bu dönemin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

• Toplum için sanat anlayışını benimsemişlerdir.
• Milli ve yerel unsurlar şiirde yer bulmuştur.
• Halk şiirini kaynak olarak kullanmışlardır. Ahenk, hece ölçüsü ile sağlanmıştır.
• Şiirlerinde milli konulara ve Anadolu coğrafyasına yer vermiştir.
• Konuşma dili esas alınmış, şiirler sade bir dille yazılmıştır.
• Lirik şiirlerin yanında epik ve didaktik şiirlere de sıkça yer verilmiştir.

Milli Edebiyat Şairleri

• Arif Nihat Asya: “ Bayrak Şairi “ olarak bilinir. Şiirlerinde hem aruz hem de hece ölçüsünü kullanır. Türklük, vatan ve bayrak sevgisi gibi konuları işler. Hem divan edebiyatından hem de halk şiiri nazım biçimlerinden yararlanır. Rubai nazım şekliyle birçok şiir yazmıştır. Bir Bayrak Rüzgar Bekliyor, Dualar ve Aminler önemli eserleridir.
• Ahmet Kutsi Tecer: Aşık Veysel’i keşfeden şairdir. Anadolu halkının gelenek ve göreneklerinden şiirlerinde yararlanmışlardır. Batı tarzı şiirle aşık tarzı şiiri harmanlamayı başarmıştır. Orda Bir Köy Var Uzakta, Halay Çeken Kızlar ünlü şiirleridir.
• Kemalettin Kamu: “ Gurbet şairi “  olarak bilinir. Aruz ve hece ölçüsünü birlikte kullanır. Bingöl Çobanları, Gurbet Geceleri şiir kitaplarıdır.
• Zeki Ömer Defne: Bütün şiirlerinde lirizm hakimdir. Öğretmenlik duyarlılığı bütün şiirlerinde hissedilir. Şehirler ile ilgili güzellemeleri meşhurdur. Denizden Çalınmış Ülke en önemli eseridir.
• Orhan Şaik Gökyay: Türk edebiyat tarihi çalışmalarıyla ünlüdür. Özellikle Dede Korkut hakkında yaptığı çalışmalar hâlâ geçerliliğini korur. Bu Vatan Kimin en önemli eseridir.

Milli edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren diğer şairleri ve eserlerini şöyle sıralayabiliriz:

• Ceyhun Atuf Kansu: Dünyanın Bütün Çiçekleri
• Mithat Cemal Kuntay: Türk’ün Şehnamesi
• Behçet Kemal Çağlar: Erciyes’ten Kopan Çığ, Onuncu Yıl Marşı
• Necmettin Halil Onan: Bir Yolcuya, Çakıl Taşları
• Ömer Bedrettin Uşaklı: Deniz Sarhoşları
• Şukufe Nihal Başar: Yıldızlar ve Gölgeler
• İbrahim Alaatin Gövsa: Çocuk Şiirleri

Saf Şiir

Türk edebiyatında saf şiir anlayışı Ahmet Haşim ve Yahya Kemal ile 1920’lerde başlar. Sonrasında Necip Fazıl Kisakürek, Ahmet Hamdi Tanpınar, Cahit Sıtkı Tarancı, Ahmet Muhip Dranas, Asaf Halet Çelebi ve Yedi Meşaleciler grubu ile devam eder. Saf şiirin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

• Saf şiirde ideloji, politik söylemler, propaganda şiirin içinden çıkarılmış ve sadece şiire odaklanılmıştır.
• Sanat, sanat için anlayışıyla yazılan saf şiir , sembolizm akımından etkilenmiştir.
• Düzyazıya ait ögeler şiirden uzaklaştırılmış, didaktik ögelere yer verilmemiştir.
• Anlatmak için değil duyurmak, hissettirmek için şiir yazmışlardır.
• Kelimeleri özenle seçmiş, dizelerdeki musikiye çok dikkat etmişlerdir.
• Şiirde içerikten çok biçime önem vermişlerdir. Onlar için asıl önemli olan ne söylemek istediğin değil nasıl söylemek istediğindir.
• Genellikle aşk, tabiat, ölüm gibi bireysel konuları işlemişlerdir.

Saf Şiir Şairleri

• Necip Fazıl Kısakürek: Ilk şiirlerinde bireysel konuları işlerken ikinci dönemi diyebileceğimiz dönemde ise mistik ( dini – tasavvufi ) şiirler yazmıştır. Başlıca işlediği konu metafizik olmakla birlikte sevgi, ayrılık, ölüm, din, tasavvuf, Batılılaşma gibi konulara da şiirinde yer verir. Hece ölçüsünü ustaca kullanan şair “ Kaldırımlar Şairi “ olarak bilinir. Halk şiiri ile Fransız sembolist şiirini ustaca kbir arada kullanmayı başarmıştır.  “ Ağaç “  ve  “ Büyük Doğu “ dergilerini çıkarmıştır. Örümcek Ağı, Kaldırımlar, Ben ve Ötesi, Sonsuzluk Kervanı, Çile şiir kitaplarıdır.
• Ahmet Hamdi Tanpınar: Rüya, müzik, bilinçaltı, psikoloji, zaman, Doğu – Batı çatışması gibi  gibi kavramlar şiirinde sıkça yer alır. Şiirlerinde hece ölçüsünü başarılı bir şekilde kullanır. Ahmet Haşim, Yahya Kemal ve Fransız sembolistlerden etkilenmiştir. Siirlerinde iç ve dış ahenge, müzikaliteye önem verir. “ Bursa’da Zaman, Ne İçindeyim Zamanın “ önemli şiirleridir.
• Cahit Sıtkı Tarancı: Fransız sembolistlerden etkilenmiştir. Şiirlerinde ölüm korkusu, yaşama sevinci, yalnızlık, çocukluk zamanları başlıca işlediği konulardır. Şiiri kelimelerle güzel şekiller kurma sanatı olarak gören sanatçı müzikaliteye oldukça önem verir. “ Otuz Beş Yaş, Memleket İsterim, Abbas, Desem ki, Gün Eksilmesin Penceremden “ önemli şiirleridir. 
• Ahmet Muhip Dranas: Fransız sembolistlerden etkilenmiştir. Biçim onun şiirinin olmazsa olmazlardandır. Ses, şekil ve ahenge oldukça önem verir. “ Fahriye Abla, Serenad, Olvido, Kar “ önemli şiirleridir.
• Asaf Halet Çelebi: Şiirlerinde Doğu ve Batı şiiri öğelerini harmanlayarak başarılı bir şekilde kullanmıştır. Divan edebiyatına oldukça hakimdir. Bunun yanında mistik ögeler, Budizm, Mevlevi ögeler de şiirinde yer alır.  He, Lamelif, Om Mani Padme Hum şiir kitaplarıdır.
• Yedi Meşaleciler: Cumhuriyet döneminin ilk edebi topluluğudur. Beş Hececiler’e karşıt olarak çıkmışlar ve Anadolu romantizmini reddetmişlerdir. Sanat, sanat için görüşünü benimsemişlerdir. Canlılık, samimiyet, daima yenilik olarak ilkelerini açıklarlar. Şiirlerinde hece ölçüsünü kullanırlar.
• Ziya Osman Saba: Yedi Meşaleciler arasında edebi anlamda en öne çıkan şairdir. Batı nazım biçimlerinden olan soneyi ilk şiirlerinde kullanmıştır. Cahit Sıtkı Tarancı ile yakın arkadaştır, mektuplaşmaları edebi değere sahiptir. Özlem, teşekkül, ölüm, ahiret, insan sevgisi, küçük mutluluklar gibi konuları işler. Behçet Necatigil, Ziya Osman Saba’yı “ Hayatla ölümü iç içe yaşamış beyaz şairler şairi. “ olarak tanımlar. En önemli eseri Sebil ve Güvercinler’dir.

Diğer Yedi Meşaleciler aşağıdaki gibidir:

• Yaşar Nabi Nayır
• Cevdet Kudret Solok
• Sabri Esat Siyavuşgil
• Kenan Hulusi Koray
• Vasfi Mahir Kocatürk
• Muammer Lütfi Bahşi

Kendi kaynaklarından sonra MEB Kaynaklarına da göz atmanı tavsiye ediyoruz. Soru çözerek Türk Edebiyatında Şiir hakkında alıştırma yapıp konuyu pekiştirebilirsin!

Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Şiir akımları konusunda da çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, hizmetlerimizden faydalanabilirsin.