Tanzimat Edebiyatı konusu, AYT Edebiyat testinde sorulan konulardan biri. Anlam sorularından farklı olarak öğrenmen gereken bazı özellikler, akımlar, tarihler, kişiler de mevcut. Notlara göz atıp soru çözmeye başladıktan sonra bu konunun sana çok kolay geleceğine eminiz! Kunduz eğitmenlerimizden Türkçe öğretmeni Celal Hoca, bu konu hakkında senin için çok faydalı bir yazı hazırladı ve mutlaka görmen gereken örnek soruları seçti. Şimdi birlikte Tanzimat Edebiyatı konusunu keşfedelim!
Tanzimat 1860’da Şinasi ile birlikte Agah Efendi’nin çıkardığı Tercüman-ı Ahval gazetesiyle başlar. Tanzimat dönemi ile birlikte Türk edebiyatı yönünü Doğu’dan Batı’ya doğru çevirir. Artık Arap ve Fars edebiyatının etkisinden sıyrılıp Batı edebiyatı – özellikle de Fransız edebiyatı – etkisi altına girmiştir. Tanzimat edebiyatı 1839’da ilan edilen Tanzimat Fermanı’nın edebiyata yansımasıyla oluşmuştur. Tanzimat edebiyatı dönemini iki dönem altında inceleyebiliriz.
Tanzimat Dönemlerinin Farklı Özellikleri
| Tanzimat 1. Dönem | Tanzimat 2. Dönem |
| 1860 – 1876 yıllarını kapsar. Toplum için sanat anlayışını benimserler. Sade bir dille yazmayı amaçlarlar fakat bunda başarılı olamazlar. Halk edebiyatı savunulmuş, Divan edebiyatının taklit bir edebiyat olduğu savunulmuştur. Vatan, millet, hak, adalet, özgürlük gibi kavramlar bu dönemde sıkça kullanılmıştır. Bu dönemde romantizm ve kısmen de olsa klasisizm akımı etkili olmuştur. | 1876-1895 yıllarını kapsar. Sanat, sanat için anlayışını benimserler. Dilleri oldukça ağırdır. Bu dönemde Divan edebiyatı daha çok önemsenmiştir. Fakat tarz olarak Batı’ya yakın şiirler bu dönemde ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu dönemde üzerlerinde yoğun bir siyasi baskı hisseden şairler toplumsal konulardan uzak durmuşlardır. Güzel olan her şey şiirin konusu olabilir fikrini ortaya atmışlardır. Bu dönemde realizm ve natüralizm akımı etkili olmuştur. |
Tanzimat Dönemlerinin Ortak Özellikleri
- Her iki dönemde de parça güzelliği bırakılmış, bütün güzelliği önemsenmiştir.
- Tanzimat Dönemi ile birlikte şiirlere isim verilmeye başlanmıştır.
- Her iki dönemde de Divan edebiyatı nazım biçimleri kullanılmaya devam edilmiş fakat bunlarda değişiklikler yapılmaya başlanmıştır.
- İki dönemde de eserler teknik biçimden kusurludur.
- Roman, öykü, makale, anı, eleştiri, gazete, tiyatro gibi türler ilk defa kullanılmaya başlanmıştır.
Tanzimat Edebiyatında İlkler
Tanzimat Döneminde Hikaye
Tanzimat Dönemi’nde Batı nazım biçimlerinden olan hikaye türünde eserler verilmeye başlandı. Bu hikayelere kaynaklık eden halk hikayeleridir. Bu dönemde hikayenin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
- Hikaye türünün ilk denemesi Emin Nihat’ın “ Müsameretname” si, ilk hikaye örneği Ahmet Mithat’ın “ Letaif- i Rivayat “ ı , Batılı anlamda ilk hikaye örneği ise Samipaşazade Sezai’nin “ Küçük Şeyler “ idir.
- Hikayelerde romantizm ve realizmin etkileri görülür.
- Hikayeler teknik açıdan kusurludur.
- Tesadüflere, duygusallığa, acıklı durumlara sıkça yer verilmiştir.
- Yazarlar, eserlerinde kişiliklerini gizlememişlerdir.
- Olaylar iyi kötü zıtlığı ekseninde verilmiştir.
- Betimlemeler, genellikle süs için yapılmıştır.
Tanzimat Edebiyatı 1. Dönem Sanatçıları
Şinasi
- Tanzimat edebiyatında ilklerin sanatçısıdır.
- Şiirlerini Müntahabat – ı Eşar isimli eserde topladı ve şiirlere isim verme geleneğini başlattı.
- Hak, adalet, özgürlük vb. kavramları Türk şiirine getirdi.
- İlk fabl örneklerini verdi.
- Divan şiiri nazım biçimlerine yenilikler getirdi.
- Şiirde parça güzelliği yerine bütün güzelliği anlayışını getirdi.
- Klasisizm akımından etkilenmiştir.
Namık Kemal
- Vatan Şairi olarak bilinir.
- Sanat toplum içindir anlayışını benimser.
- Romantizm akımından etkilenir.
- Hak, adalet, özgürlük vb. kavramları sıkça işlemiştir.
- Aruza karşı hece ölçüsünü savunmuş fakat şiirlerini daha çok aruzla yazmıştır.
- Yeni nazım biçimleri denemiş fakat Divan şiiri nazım biçimlerini kullanmıştır.
- Tiyatroyu halkı aydınlatmak için bir araç olarak görmüştür.
- Tahrib – i Harabat makalesinde Ziya Paşa’ nın Divan edebiyatını Türklerin milli edebiyatı olduğunu söylemesini eleştirmiştir.
Ziya Paşa
- Bu dönemin en yetkin şairidir. Beyitleri dilden dile dolaşarak halkın dilinde mesel olmuştur.
- Şiir ve İnşa adlı eserinde Halk edebiyatını övüp Divan edebiyatını yermiştir. Harabat isimli antolojisinde fikir değiştirerek Halk edebiyatını basit bulup Divan edebiyatını övmüştür.
- Divan edebiyatı nazım biçimlerine sadık kalmıştır.
- Bağdatlı Ruhi ‘ nin şiirine yaptığı Terkib – i Bent naziresi oldukça meşhurdur.
- Zafername eserinde Sadrazam Ali Paşa’yı eleştirmiştir.
- Şiirleri Eşar – ı Ziya isimli eserde toplanmıştır.
Ahmet Mithat Efendi
- Yazı Makinesi olarak bilinir. Çok fazla eseri vardır.
- Lakabı Hace –i Evvel ‘ dir.
- Sanat, toplum için anlayışını benimser. Eserlerinde toplumsal faydayı öne koyar.
- Eserlerini yazma amacı halka bir şeyler öğretmek olduğu için edebi bakımdan oldukça kusurludur.
- Meddah tarzı anlatımı benimser ve eserlerini sık sık keserek okura öğüt vermeye başlar.
- Romantizm ve realizm akımından etkilenmiştir.
Diğer Tanzimat Edebiyatı Sanatçıları ve Önemli Eserleri
- Şemsettin Sami ( Kamus – i Türki / Sözlük )
- Ahmet Vefik Paşa ( Şecere – i Türki / Tarih , Lehçe – i Osmani / Sözlük )
Tanzimat Edebiyatı 2. Dönem Sanatçıları
- Servetifünun edebiyatının kurucusu, teorisyenidir.
- Sanat, sanat için anlayışını benimsemiştir.
- “ Güzel olan her şey şiirin konusu olabilir. “ diyerek şiirin alanını oldukça genişletmiştir.
- Edebiyatımızın Batılılaşmasında önemli bir rol üstlenmiştir.
- Eski – Yeni tartışmasında Yeni tarafındadır.
- Muallim Naci ile tartışmada Zemzeme makalesini yazarak Türk edebiyatının Batı ekseninde ilerlemesini savunur.
- Divan edebiyatından devam eden gelenek olan göz için kafiyeye karşı çıkmış ve kulak için kafiyeyi savunmuştur.
Abdülhak Hamit Tarhan
- Şair – i Azam lakabıyla bilinir.
- Sanat, sanat için anlayışındadır.
- Şiirlerinde aşk, doğa vb. temalara yer vermiştir.
- İçerik ve biçim bakımında büyük yenilikler yapmış, Divan şiirinin etkisinden Türk şiirini kurtarmıştır.
- Eşinin ölümü üzerine yazdığı Makber şiiri edebiyatımızın en güzel ağıt şiirlerinden biridir.
- Romantizm akımından etkilenmiştir.
- Tiyatrolarını oynanmak için değil okunmak için yazar.
- Dili oldukça ağır ve anlaşılmazdır. Yeni imgelere ve kavramlara başvurmuştur.
Muallim Naci
- Eski – Yeni tartışmasında eski taraftarlığını yapmıştır.
- O da yenileşmeyi savunur fakat bu yenileşmede eskinin yani Divan edebiyatının büsbütün dışlanmasına karşı çıkmıştır.
- Demdeme makalesi ile göz için kafiyeyi savunmuştur.
- Şiirlerinde sade bir kullanmıştır.
Tanzimat Edebiyatı konusunu tam olarak anlamak için bol bol soru çözümü yapmak da çok önemli. Kendi kaynaklarından sonra MEB Kazanım Testlerine de göz atmanı tavsiye ediyoruz. Kunduz’da şu ana kadar, Tanzimat Edebiyatı konulu binlerce soru alanında uzman Türkçe eğitmenleri tarafından çözüldü. Şimdi o sorulardan birkaçı senin için burada. Daha fazla Tanzimat Edebiyat sorusu ve detaylı çözümlerini görmek istersen, aşağıdaki butona tıklayabilirsin!
☀️☀️☀️
Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.