Sitoplazma Organelleri ve Çekirdek konusu, TYT ve AYT Biyoloji için önemli bir konu. Her sene mutlaka bu konudan soru geliyor. 9. sınıf biyolojinin ilk konulardan birisi olması sebebiyle diğer konular için de bir temel oluşturuyor. Bilgileri öğrendikten sonra soru çözmeye başladıktan sonra bu konunun sana çok kolay geleceğine eminiz! Kunduz eğitmenimiz Sitoplazma Organelleri ve Çekirdek hakkında çok faydalı bir yazı hazırladı!
Sitoplazma Organelleri ve Çekirdek
Sitoplazma Organelleri ve Çekirdek
Sitoplazma Organelleri
Hücre içinin çekirdek dışında kalan kısmına sitoplazma denir. Sitoplazma; organeller ve bunların içinde yer aldığı sitozolden oluşur. Sitoplazmada bulunan organeller; ribozom, endoplazmik retikulum, golgi, lizozom, mitokondri, plastitler, koful, sentrozom,
Ribozom
- Protein sentezinin gerçekleştiği organeldir.
- Ribozomal RNA ve proteinden oluştuğu için nükleoprotein yapıdadır.
- Zarsız bir organel olduğundan ökaryot ve prokaryot hücrelerde ortak olarak bulunur.
- Sitoplazma, mitokondri ve kloroplastta serbest hâlde; endoplazmik retikulum ve çekirdek zarında bağlı hâlde bulunur.
Endoplazmik Retikulum
- Ökaryot hücrelerin çekirdek zarı ile hücre zarı arasında uzanan kanalcık sistemidir.
- Hücre içi madde taşınmasında görev alır.
- Zarında ribozom bulunanlar granüllü, ribozom bulunmayanlar granülsüzdür.
- Hücre zarının yapısına katılan glikoproteinleri üretir.
- Granülsüz E.R. daha çok karbonhidrat ve lipit sentezinde görev alır. Kas hücrelerinde kalsiyum depolar. Karaciğerde zehirli maddeleri parçalar.
- Granüllü E.R. miktarı protein üretimi fazla olan hücrelerde çoktur. Ribozomda üretilen proteinleri işlenmesi için golgi cisimciğine taşır.
Golgi Cisimciği
- Zarla çevrili disk şeklinde üst üste dizilmiş yassı keselerden oluşur.
- E.R.’ den gelen protein, karbonhidrat ve lipit yapılı molekülleri işleyerek kesecikler hâlinde gitmesi gereken bölgelere gönderir.
- Enzim ve hormon salgılayan hücrelerde bol miktarda bulunur.
Lizozom
- Sindirim enzimleri içeren zarla çevrili keseciklerdir.
- Üretiminde sırasıyla ribozom, endoplazmik retikulum ve golgi organelleri görev yapar.
- Fagositoz ya da pinositoz ile alınan polimer besinlerin hücre içinde sindirimini gerçekleştirir.
- Ölü ya da yaşlanan hücrelerin lizozomları patlar. Serbest kalan enzimlerin hücreyi parçalamasına otoliz denir.
- Lizozomdaki enzimler hücrenin kendi organik materyalinin geri dönüşümünde kullanılır. Bu, yıpranan bir organel ya da küçük bir sitozol parçasının lizozom tarafından yutulup parçalanmasıyla gerçekleşir. Bu olaya otofaji denir.
Mitokondri
- Oksijenli solunumla hücrenin metabolik faaliyetleri için gerekli olan ATP’ yi üretir.
- Çift katlı bir zarla çevrilidir. İç zarı kıvrımlı yapıdaki kristadır. Kıvrımları arasında matriks adı verilen bir sıvı bulunur.
- Matrikste mitokondriye özgü DNA, RNA, ribozom ve solunum enzimleri bulunur.
- Enerji ihtiyacı fazla olan hücrede çekirdek DNA’ sının kontrolünde bölünerek sayısını artırabilir.
Plastitler
- Bitki ve alglerde bulunurlar. Yapı ve görevlerine göre üç grupta incelenirler.
Kloroplast
- Fotosentez ile bitkinin ihtiyacı olan organik besinleri sentezler.
- Çift katlı bir zarla çevrilidir.
- İçini dolduran renksiz ara maddeye stroma denir. Bu sıvının içinde DNA, RNA, ribozom ve fotosentez enzimleri bulunur.
- Üçüncü zar sistemi olan tilakoitler üst üste dizilerek granumları oluşturur. Tilakoit zarın üzerinde klorofil pigmentleri bulunduğundan granumlar yeşil renklidir.
- Kendine özgü DNA’sı olduğundan çekirdek DNA’sının kontrolünde bölünerek sayısını arttırabilir.
- Bitkinin yaprak ve otsu gövde gibi kısımlarında bulunurken kök ve odunsu gövde gibi kısımlarında bulunmaz.
Kromoplast
- Bitkilerde yeşil hariç, diğer renkleri veren pigmentlerdir. Ksantofil (sarı), likopen (kırmızı) ve karoten (turuncu) pigmentleri kromoplastta bulunur.
Lökoplast
- Renksiz plastitlerdir. Daha çok bitkinin kök, tohum ve toprak altı gövdesi gibi depo organlarının hücresinde bulunur. Nişasta, protein ve yağ gibi organik besinleri depolar.
Koful
- Tek katlı zarla çevrili içi sıvı dolu keseciklerdir. Yapı ve işlevine göre dört grupta incelenir.
- Kontraktil koful, tatlı sularda yaşayan tek hücreli ökaryot canlılarda (amip, öglena ve paramesyum gibi) bulunur. Hücreye giren fazla suyu hücre dışına pompalar.
- Besin kofulu, endositoz sonucu oluşur. Hücre içinde lizozomla birleşerek sindirim kofullarını oluşturur.
- Depo kofulu, bitki ve hayvan hücrelerinde bulunur. Bitki hücrelerinde bulunanı turgor basıncının ayarlanması, bazı maddelerin geçici olarak depolanması gibi olaylarda görev yapar.
- Salgı(boşaltım) kofulu, salgı maddelerinin ve metabolizma sonucu oluşan atık maddelerin hücre dışına verilmesini sağlar.
Sentrozom
- Hayvan hücrelerinde (olgun alyuvar, sinir ve yumurta hücresi hariç) bulunurken gelişmiş yapılı bitki hücrelinde bulunmaz.
- Bir sentrozom bir çift sentriyol içerir. Bu yapılar hücre bölünmesi öncesinde eşlenerek hücrenin zıt kutuplarına doğru hareket eder ve aralarında iğ iplikleri oluşur.
Hücre İskeleti
- Protein yapılı bir ağ olup hücrenin şeklinin korunması ve hareketinin sağlanması gibi olaylarda görev yapar.
- Hücre iskeleti mikrotübül, mikrofilament ve ara filament olarak adlandırılan üç tip liften oluşur.
Peroksimoz
Tek zarla çevrili, özelleştirilmiş metabolik bölümlerdir. Bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan peroksizomlar çeşitli substratlardan uzaklaştırdıkları hidrojenleri oksijene aktararak hidrojen peroksit (H2O2) oluşturan enzimler içerirler.
Çekirdek
- Ökaryot hücrelerin kalıtım ve yönetim merkezidir. Bölünme, büyüme ve onarım gibi metabolik olaylar çekirdek tarafından denetlenir.
- Bölünme halinde olmayan bir hücrenin çekirdeği çekirdek zarı, çekirdekçik, çekirdek plazması(karyoplazma) ve kromatin olmak üzere dört farklı kısımdan oluşur.
Sitoplazma Organelleri ve Çekirdek Örnek Soru Çözümü
Sınava hazırlık uzun bir maraton. Kunduz ekibi olarak bu yolculukta yanında olmayı çok isteriz! Alanında uzman Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.
