Konu çalışmalarını tamamladıktan sonra, zaman zaman notlarına , formüllere ve özetlere bakmaya ihtiyaç duyabilirsin. Tekrar yaparken ya da soru çözerken notlara göz atmak ve gerekli ipuçlarını almak, öğrenme aşamasında sana epey yardımcı olacaktır. Kunduz ekibi olarak, alanında uzman eğitmenlerimizin de desteğiyle, YKS’ye hazırlık sürecinde her konuda mutlaka görmen gereken YKS Coğrafya dersine ait ipuçları, özetleri, formülleri ve notları derlemesi hazırladık!? Bu yazımızda Ülkemizde Madenler, Maden İşletmeleri, Taşkömürü, Linyit, Doğalgaz, Krom, Bakır, Mermer, Bor, Petrol, Demir, Kükürt, Cıva, Yenilenebilir ve Yenilenemez Enerji Kaynakları ve çok daha fazlası hakkında bilmen gerekenler ile Türkiye’de Madenler ve Enerji Kaynakları konusuna ait soruları çözerken işine yarayacağını düşündüğümüz özet ipuçları yer alıyor. Umarız bu özet notları sana yardımcı olur. İyi okumalar!☀️
Türkiye’de Madenler ve Enerji Kaynakları
Madenler, yaşamımızın birçok alanında çeşitli amaçlarla işleyerek kullandığımız doğal kaynaklardır. İnşaat, otomotiv, beyaz eşya, mutfak eşyaları, elektrikli ve elektronik eşya üretimi gibi birçok alanda madenler kullanılmaktadır.
Türkiye, maden çeşidi bakımından zengin bir ülkedir. Bu maden yataklarının önemli bir kısmı işlenmektedir. Bir maden yatağı işletmeye açılırken o madenin toplam miktarı yani rezervi belirlenir. Maden içindeki saf metal oranı olan tenör de bir maden yatağının işletilmeye açılıp açılmamasında önem taşıyan özelliklerdendir. Çünkü miktarı fazla olsa da tenörü çok düşük olan yataklar işletmeye açılmamaktadır.
Bunların yanı sıra işletme maliyeti hesaplanmakta ve kârlı olabilecek yataklar işletilmektedir.
Ülkemizde Çıkarılan Madenler ve Madenlerin Kullanım Alanları
Ülkemizde çıkarılan madenlerden bazıları metaliktir: demir, bakır, krom, kurşun ve çinko gibi. Bor, kükürt, asbest, fosfat gibi bazı madenler ise metalik değildir. Şimdi Türkiye Maden Haritası’nı anlamamızı kolaylaştırıyor olacak olan ülkemizdeki başlıca madenleri ve ülkemizde madenlerin çıkarıldığı yerleri inceleyelim.
Demir
- Demir çelik sanayisinin temel ham maddesi olan ve ülkemizde en çok tüketilen madenlerden biri demirdir.
- Demir rezervi bakımından en zengin yataklar, Sivas ve Malatya illerinde bulunmaktadır.
- Divriği, Hasançelebi ve Hekimhan, bu illerde demir yataklarının bulunduğu başlıca yerlerdir.
- Diğer önemli demir yatakları Niğde, Bingöl ve Kesikköprü’dedir (Ankara).
- Bu yerlerden çıkarılan demir Ereğli (Zonguldak), Karabük ve İskenderun demir çelik fabrikalarında işlenmektedir.
Krom
- Krom, demir çelik sanayisinin önemli bir ham maddesidir.
- Çeliğin sertleştirilmesi ve paslanmaz çelik üretiminin yanı sıra mutfak eşyaları, sokak lambaları, denizaltı, gemi, uçak ve boya sanayisinde de krom kullanılmaktadır.
- Türkiye, krom yatakları bakımından zengin bir ülkedir.
- Çok sayıda krom yatağı bulunan ülkemizdeki başlıca krom yatakları Fethiye, Köyceğiz (Muğla), Guleman (Elâzığ), Kop Dağı (Bayburt), Mersin ile Kayseri arasında, Balıkesir ile Eskişehir arasında, İskenderun ile Kahramanmaraş arasında bulunmaktadır.
- Dünyanın en çok krom üreten ülkeleri arasında bulunan Türkiye, krom üretiminin bir kısmını ihraç etmektedir.
- Ülkemizde krom işleyen fabrikalar, Elâzığ ve Antalya’da bulunmaktadır.
Bor mineralleri
- Bor bileşikleri hâlinde bulunan bu madenin yaklaşık 230 türü bulunmaktadır. Bor madeninin ticari değeri olanların tür sayısı, toplam tür sayısına göre çok azdır.
- Dünya bor rezervlerinin %72’si ülkemizde bulunmaktadır.
- Buna rağmen bu madenin ülkemizin ekonomisine katkısı beklenen düzeyde değildir.
- Ülkemizin ekonomisi açısından geleceğin madeni olarak nitelendirilen bor minerallerinin ülkemizdeki başlıca kullanım alanları cam, seramik, çimento, gübre ve deterjan sanayisidir.
- Ülkemizde çıkarılan borun bir kısmı, Bandırma’da işlenmekte bir kısmı da ihraç edilmektedir.
- Türkiye’deki başlıca bor yatakları Susurluk, Bigadiç (Balıkesir), Mustafakemalpaşa (Bursa), Seyitgazi (Eskişehir) ve Emet’tedir (Kütahya)
Bakır
- Bakır, elektrikli ve elektronik eşyalar üreten fabrikaların önemli bir ham maddesidir.
- Bu maden ayrıca süs ve mutfak eşyaları yapımında da kullanılmaktadır.
- Ülkemizdeki en zengin bakır yatakları Elâzığ’ın Maden ile Diyarbakır’ın Ergani ilçeleri çevresinde bulunmaktadır.
- Kastamonu’nun Küre, Artvin’in Murgul ve Rize’nin Çayeli ilçelerinde de bakır yatakları bulunmaktadır.
- Ülkemizde çıkarılan bakırın bir kısmı Maden, Murgul, Küre ve Samsun’da işlenmekte bir kısmı da ihraç edilmektedir.
Mermer
- Daha çok inşaat sektöründe kullanılan mermerden süs eşyası, hediyelik eşya ve mutfak eşyası yapımında ve dekorasyon ile güzel sanatlar alanlarında da yararlanılmaktadır.
- Mermer yatakları bakımından zengin olan ülkemizdeki mermer yataklarının önemli bir kısmı, Marmara ve Ege bölgelerinde bulunmaktadır.
- Balıkesir, Bilecik, Çanakkale, Bursa, Muğla, Denizli, Afyonkarahisar, Kırşehir, Elâzığ ve Diyarbakır mermer yataklarının bulunduğu başlıca yerlerdir.
- Mermer, ülkemiz ekonomisi bakımından önemli bir gelir kaynağıdır. Başta Çin olmak üzere birçok ülkeye sattığımız mermer, ihraç ettiğimiz madenlerden elde ettiğimiz gelirin yaklaşık yarısını sağlamaktadır.
Boksit
- Alüminyum elde edilen boksitin ülkemizdeki yatakları sınırlıdır.
- Hafif ve dayanıklı bir maden olan boksit, ulaşımla ilgili sanayinin gelişmesiyle önem kazanmıştır.
- Mutfak eşyalarının yapımında da kullanılan bu madenin başlıca yatakları Akseki (Antalya), Seydişehir (Konya), Milas (Muğla), Payas (Hatay) ve Kokaksu’da (Zonguldak) bulunmaktadır.
- Boksitin ülkemizde işlendiği yer Seydişehir’dir.
Barit
- Dünyada ve ülkemizde baritin büyük bir kısmı petrol ve doğal gaz sondajlarında kullanılmaktadır.
- Sondaj çamurlarının yoğunluğunu artırmak için kullanılan bu madenin diğer kullanım alanları cam ve boya sanayisi ile radyasyon kalkanı ve spor malzemeleridir.
- Ülkemizde barit yataklarının bulunduğu başlıca yerler Alanya, Gazipaşa (Antalya), Kahramanmaraş, Muş, Giresun, İzmit, Çanakkale, Eskişehir ve Konya ile Afyonkarahisar arasıdır.
- Baritin işlendiği yerler ise Antalya, İzmir, İzmit, Eskişehir ve Elâzığ’dır
Fosfat
- Fosfatın büyük bir kısmı gübre üretiminde kullanılmaktadır.
- Fosfat ayrıca yem, gıda, deterjan, kâğıt, kibrit ve kimya sanayisinin de ham maddelerindendir.
- Ülkemizdeki başlıca fosfat yatakları Bingöl, Bitlis, Hatay, Gaziantep, Şanlıurfa ve Mardin’dedir. Fosfatın işlendiği yer ise Mazıdağı’dır (Mardin).
Asbest
- Lifli yapıda olan asbest, çimento sanayisinde, ısıya dayanıklı ürünlerin üretiminde kullanılmaktadır.
- Basınca dayanıklı boru ve fren balatalarının yapımı ile kâğıt, kimya ve boya sanayisinde de bu madenden yararlanılmaktadır.
- Bursa, Eskişehir, Hatay, Sivas ve Amasya asbest yataklarının bulunduğu başlıca yerlerdir
Kurşun ve Çinko
- Akü, benzin, matbaa, boru, alaşım, lehim, renkli televizyon tüpü, boya, cam ve kimya sanayisi kolları ile radyasyon ve x ışınlarından korunma, kurşunun kullanıldığı başlıca alanlardır.
Altın
- Altın kuyumculuk, resmî para, altın kaplama, süsleme, diş hekimliği ve madalya yapımı alanlarında kullanılmaktadır.
- İzmir, Manisa, Eskişehir, Erzincan, Gümüşhane ve Artvin altın yataklarının bulunduğu yerlerin başlıcalarıdır
Antimon
- Kurşun ve diğer madenlerle alaşım olarak kullanılan antimondan askerî amaçlı malzeme, lehim ve akümülatör üretiminde yararlanılmaktadır.
- Tokat, Niğde, Kütahya, Bilecik, Balıkesir ve İzmir, antimon yataklarının bulunduğu başlıca yerlerdir
Zımpara Taşı
- Aşındırıcı olarak kullanılan zımpara taşı Muğla, Aydın ve İzmir’de çıkarılmaktadır.
Cıva
- Cıva, doğada sıvı hâlde bulunan tek madendir.
- Cıvanın başlıca kullanım alanları dişçilik, altın ve gümüş üretimi, ayna ve termometre ile böcek öldüren ilaç üretimidir.
- Ödemiş, Karaburun (İzmir), Sarayönü (Konya) ve Niğde cıva yataklarının bulunduğu başlıca yerlerdir.
Manganez
- Manganez daha çok demir çelik sanayisinde kullanılmaktadır.
- Çeliğin sertlik ve dayanıklılığını artıran bu maden, kimya sanayisinde de kullanılmaktadır.
- Adana, Burdur, Denizli, Balıkesir, Kastamonu ve Sivas, manganez yataklarının bulunduğu başlıca yerlerdir.
Tuz
- İnsan gıdası, hayvanların beslenmesi, dericilik, kimya sanayisi ve kara yollarının buzlanmaya karşı tuzlanması, tuzun kullanıldığı başlıca alanlardır.
- Tuz, deniz ve göllerden elde edilmektedir. Ayrıca tuzun bir kısmı da kayalar şeklinde bulunmaktadır.
- İzmir Çamaltı Tuzlası ile Balıkesir Ayvalık Tuzlası, denizden tuz elde edilen başlıca yerlerdir. Ülkemizin tuz ihtiyacının önemli bir kısmını Tuz Gölü karşılamaktadır.
- Kaya tuzu yataklarının bulunduğu başlıca yerler ise Nevşehir, Kırşehir, Çankırı, Yozgat, Erzurum, Ağrı, Kars ve Iğdır’dır.
Lüle Taşı
- Süs eşyası, pipo ve takı üretiminde kullanılan lüle taşı Eskişehir’de çıkarılmaktadır.
Oltu Taşı
- Süs eşyası ve takı üretiminde kullanılan Oltu taşı, Erzurum’un Oltu ilçesinde çıkarılmaktadır.
Trona
- Soda külü olarak da bilinen trona daha çok cam sanayisinde kullanılmaktadır.
- Deterjan, selüloz ve kâğıt sanayisi, tronadan yararlanılan sanayi kollarıdır.
- Ülkemizdeki başlıca trona yatağı Ankara’nın Beypazarı ilçesinde bulunmaktadır.
Türkiye’de Enerji Kaynakları
Taş Kömürü
- Türkiye’nin taş kömürü yatakları Batı Karadeniz’de yer almaktadır.
- Zonguldak ile Kastamonu’nun İnebolu ilçesi arasındaki bölge, taş kömürü yataklarının bulunduğu alandır.
- Bu yörede çıkarılan kömürün bir kısmı Ereğli ve Karabük demir çelik fabrikalarında enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır.
- Taş kömürünün bir kısmından Çatalağzı Termik Santralinde elektrik enerjisi üretiminde, bir kısmından da meskenlerin ısıtılmasında yararlanılmaktadır.
- Ülkemizde taş kömürü ihtiyacının bir kısmı ithalatla karşılanmaktadır.
Linyit
- Türkiye linyit yatakları bakımından zengin bir ülkedir. Bu nedenle linyit tüketimi ülke içindeki üretimden karşılanabilmektedir.
- Linyit yataklarının başlıcaları Yatağan (Muğla), Soma (Manisa), Tavşanlı, Tunçbilek, Se- yitömer (Kütahya), Nallıhan (Ankara), Do- durga (Çorum), Çeltek (Amasya), Aşkale (Erzurum), Kangal (Sivas), Orhaneli (Bursa), Çan (Çanakkale) ve Afşin-Elbistan’da (Kah-ramanmaraş) bulunmaktadır.
- Linyitten elektrik enerjisi elde edilen termik santrallerin başlıcaları Yatağan, Soma, Tavşanlı, Tunçbilek, Çayırhan ve Afşin-Elbistan’dır.
- Günümüzde elektrik enerjisi üretiminde en yüksek pay kömüre aittir.
Petrol
- Türkiye’de ilk petrol yatağı 1940’ta Raman Dağı’nda bulunmuştur.
- Sonraki süreçte bulunan petrol yataklarının sayısı artmıştır.
- Adıyaman, Diyarbakır, Batman ve Siirt petrol yataklarının bulunduğu illerdir.
- Ülkemizdeki petrol üretimi, tüketimin %10’undan azdır. Bu nedenle tüketimin önemli bir kısmı ithal edilmektedir.
- Irak, İran, Suudi Arabistan, Nijerya ve Kazakistan Türkiye’nin petrol ithal ettiği ülkelerin başlıcalarıdır.
- Petrolün işlendiği rafineriler ise Batman, İzmir (Aliağa), İzmit (Tüpraş) ve Kırıkkale’de (Orta Anadolu) bulunmaktadır.
Doğal Gaz
- Ülkemizde doğal gaz yatakları sınırlıdır. Doğal gaz yatakları Hamitabat (Kırklareli) ve Mardin’de bulunmaktadır.
- Üretilen doğal gaz, tüketimin yaklaşık %2’sini karşılamaktadır.
- Türkiye’nin birçok ilinde meskenlerin ısıtılmasında doğal gaz kullanılmaktadır. Ayrıca birçok şehirdeki doğal gaz çevrim santrallerinde doğal gazdan elektrik enerjisi elde edilmektedir.
- Öyle ki ülkemizin elektrik enerjisi üretiminin %37’si doğal gazdan elde edilmektedir.
- Türkiye doğal gaz ihtiyacını Rusya, İran, Azerbaycan, Cezayir ve Nijerya’dan karşılamaktadır
Hidrolik Enerji
- Türkiye, hidrolik enerji potansiyeli yönünden Avrupa kıtasında Norveç’ten sonra ikinci sırada yer almaktadır.
- Çok sayıda akarsuya sahip olması, ortalama yükseltisinin fazla olması, akarsuların önemli bir kısmının derin vadilerden akması, ülkemizin hidrolik enerji potansiyelini artırmıştır.
- Ülkemizin bu potansiyelinin sınırlı bir kısmı kullanılmaktadır.
Rüzgâr Enerjisi
- Türkiye, rüzgâr gücü bakımından önemli bir potansiyele sahiptir.
- Rüzgâr gücünden yararlanmak, rüzgârın hızına ve sürekliliğine bağlıdır.
- Bu bakımdan Ege ve Marmara, bölgeleri en iyi rüzgâr potansiyeline sahip yerlerdir.
- Ülkemizin rüzgâr enerji potansiyelini belirlemek için Elektrik İşleri Etüt İdaresi bir çalışma yapmış, bunun sonucunda bir çizelge hazırlamıştır.
- Ülkemizde ticari amaçla ilk rüzgâr santrali, 1998’de İzmir’in Çeşme ilçesine bağlı Alaçatı’da kurulmuştur. Günümüzde birçok yerde rüzgâr enerji santralleri kurulmuş ve rüzgârdan elde edilen elektrik enerjisinin payı artmıştır.
- İzmir, Muğla, Aydın, Manisa, Çanakkale, Balıkesir, İstanbul, Osmaniye ve Hatay rüzgâr santrallerinin bulunduğu başlıca yerlerdir.
Jeotermal Enerji
- Jeotermal enerji, yerin derinliklerinden gelen sıcak su ve su buharını ifade etmektedir.
- İlk Çağ’dan beri temizlik ve sağlık amacıyla yararlanılan bu kaynak, günümüzde meskenlerin ve seraların ısıtılması amacıyla ayrıca elektrik enerjisi elde etmek için de kullanılmaktadır.
- Çok sayıda aktif fay hattının bulunduğu ülkemizde, çok sayıda sıcak su kaynağı bulunmaktadır. MTA’nın yaptığı çalışmaya göre ülkemizde 198 tane jeotermal alan belirlenmiştir.
- Ülkemizdeki jeotermal alanların büyük bir kısmı Batı Anadolu’da yer almaktadır .
- Batı Anadolu’yu jeotermal potansiyeli bakımından İç Anadolu ve Marmara bölgeleri izler.
- Ülkemizde işletmeye açılan ilk jeotermal santral, 1984’te hizmete giren Denizli Kızıldere-Sarayköy santralidir. Aydın Salavatlı, Hıdırbeyli ve Germencik, Çanakkale Tuzla hizmete açılmış diğer jeotermal santrallerdir.
Güneş Enerjisi
- Tükenmeyen enerji kaynaklarından biri olan güneş enerjisinden ısıtma ve elektrik enerjisi üretmek amacıyla yararlanılmaktadır.
- Ülkemizin yıllık ortalama güneşlenme süresi 2.741 saat veya günlük 7,5 saattir.
- Ülkemizde güneş enerjisi potansiyeli en yüksek yerler, Güneydoğu Anadolu ile Akdeniz ve Ege’nin kıyı kesimidir.
- Güneşlenme süresi en az olan yer Karadeniz kıyılarıdır.
- Ülkemizde güneş enerjisinden sıcak su elde etmek amacıyla da yararlanılmaktadır.
- 2017 yılında ülkemizdeki 3.616 adet güneş enerjisi santralinden toplam elektrik enerjisi üretimimizin %0,9’u karşılanmıştır.
Biyokütle Enerjisi
- Biyokütle enerjisi, bitkisel ve hayvansal kökenli maddelerden elde edilmektedir.
- Saman, mısır koçanı, pamuk atıkları, odun ve evsel atıklar ile hayvansal atıklar, biyokütle enerjisinin başlıca kaynaklarıdır.
- Klasik biyokütle enerjisinden yararlanma odun, bitkisel ve hayvansal atıkların doğrudan yakılması şeklindedir.
- Modern anlamda biyokütle enerjisinden yararlanma ise biyogaz ve biyodizel gibi ürünler elde etme şeklindedir.
- Biyodizel elde etmek için kolza, ayçiçeği, soya, aspir gibi yağlı tohumlar ve hayvansal yağlar ile mısır, buğday ve şeker pancarı gibi ürünlerden yararlanılır.
- Biyogaz için hayvansal, bitkisel ve şehir atıklarından yararlanılmaktadır. Örneğin Ankara Mamak çöplüğünden elde edilen biyogazla elektrik enerjisi üretilmekte ve burada kurulmuş olan seralar ısıtılmaktadır.
- Eskişehir, Antalya, İstanbul, Samsun ve Mersin biyokütle santrallerinin bulunduğu şehirlerimizin başlıcalarıdır.
Arazi Kullanım Şeklinin Çevreye Etkisi
Yanlış arazi kullanımının başlıca nedenleri şunlardır:
- Tarım alanlarının yerleşmeye açılması,
- Tarıma elverişli olmayan alanların tarıma açılması,
- Yerleşmeye elverişli olmayan alanların yerleşmeye açılması,
- Ormanların ve diğer bitki örtüsünün tahrip edilmesi,
- Aşırı ve erken otlatma,
- Yanlış tarım yöntemleri,
- Yolların verimli tarım alanlarından geçirilmesi,
- Çöplerin rastgele arazilere bırakılması,
- Dere yataklarına çeşitli materyallerin dökülmesi,
- Akarsu kenarlarına setler yapılması
Arazi Kullanımında Planlama İlkeleri
- Su kaynakları tespit edilmelidir.
- Çevrenin iklim koşulları ve hâkim rüzgâr yönü araştırılmalıdır.
- Ekosistemin özellikleri incelenmelidir.
- Çevredeki beşerî ve ekonomik koşullar belirlenmelidir.
- Yer altı ve yer üstündeki doğal kaynaklar tespit edilmelidir.
- Toprak özellikleri incelenmelidir. Bu çalışmalar sonucunda çevre duyarlılığı da göz önünde bulundurulmalı ve arazinin alternatif kullanma şekilleriyle ilgili projeler hazırlanmalıdır.
- Hazırlanan bu projeler içinde doğanın sürdürülebilir kullanımı göz önünde bulundurularak arazinin hangi amaçlarla kullanılacağına karar verilmelidir.
Şimdi Türkiye’de Madenler ve Enerji Kaynakları soru çözümlerine devam edebilirsin!
Coğrafya dersinde bolca soru çözerek pratik yapabilirsin. Türkiye’de Madenler ve Enerji Kaynakları konusu, YKS Coğrafya testi için temel konulardan biri olduğu için iyice pekiştirmen önemli. Türkiye’nin Ekonomi Politikaları, Türkiye Ekonomisi Sektörel Dağılımı, Türkiye’de Tarım ve Hayvancılık gibi alt başlıklar pek çok bilgi ve kavram içeriyor. Bu da daha çok soru tipini barındırdığı anlamına gelir. Türkiye’de Madenler ve Enerji Kaynakları konusundan direkt soru gelebildiği gibi, farklı konuların da içinde sıkça geçtiğini görüyoruz. YKS Coğrafya ve okul yazılılarında sıklıkla sorulması tercih edilen konulardan biri.
Bilgileri, tanımları ve önemli tarihi gelişmeleri öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Coğrafya konu anlatımı videolarımıza göz attıktan sonra, kendi kaynaklarına ek olarak MEB Kaynaklarını da incelemen faydalı olabilir.? Coğrafya netleri yükseltmedeki anahtar bolca soru çözmek ve yapılamayan soruların doğrusunu öğrenmek.
☀️☀️☀️
Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.