Virüsler konusu, TYT ve AYT Biyoloji için önemli bir konu. Her sene mutlaka soru geliyor. Virüsler, 9. sınıf Biyoloji’nin temel taşlarından. Virüsler 9. sınıf konu anlatım yazımızla bilgileri öğrendikten ve soru çözmeye başladıktan sonra bu konunun sana çok kolay geleceğine eminiz! Bu yazımızda virüslerden ve virüslerin özelliklerinden bahsedeceğiz. Kunduz Biyoloji eğitmenlerimizden İsmail Hoca, bu konu hakkında senin için çok faydalı bir yazı hazırladı!
Virüs Nedir? Virüsler Genel Özellikleri
- Latincede zehir anlamına gelen virüslerin hücre zarı, çekirdek, sitoplazma ve organelleri yoktur. Hücresel yapıya sahip değildir. Sınıflandırma kategorileri içine alınmazlar.
- Virüsler kendi kendilerine çoğalamaz. Ancak bir konak hücre içinde çoğalabildiği için zorunlu hücre içi parazitidir.
- Konak hücre bulamadıklarında kristal yapıya dönüşür ve uzun zaman bu şekilde kalabilir.
- Virüslerin genom adı verilen genetik materyalleri tek ya da çift sarmal yapıya sahip DNA ya da RNA dan oluşabilir.
- Virüslerin genomları çift zincirli DNA, çift zincirli RNA, tek zincirli DNA, tek zincirli RNA olarak dört farklı şekilde olabilir.
- Genomları kapsit adı verilen proteinden yapılmış bir kılıfla çevrilidir. Bundan dolayı virüsler nükleoproteinden oluşmuştur.
- Bakterilerde çoğalan virüslere bakteriyofaj denir.
- Genomu DNA’dır.
- Virüsler konak hücrenin metabolizmasını kullanarak kendilerini kopyalayabilir ve bu kopyalanma sırasında genlerinin yapısı değişime uğrayabilir.
- Bu değişiklik genetik çeşitliliğin artmasına neden olur. Böylece virüsler farklı ortam koşullarına kolayca uyum sağlayabilir.
- Virüslerin bir enzim sistemleri yoktur. Yapılarında sadece konak hücrenin zarını eritmeye yarayan sindirim enzimleri bulundurur.
- Virüslerin enzim sistemleri olmadığı için antibiyotiklerden etkilenmezler.
- Virüslerin çoğalması için belli hücre ve dokulara yerleşmesi yeterlidir. Örneğin, sarıhumma virüsü karaciğerde; çiçek, kızamık ve siğil virüsü deride çoğalır. Çocuk felci ve kuduz virüsü ise beyin ve omurilikte çoğalır.
- Grip ve nezle virüsü üst solunum yollarında, AIDS virüsü akyuvarlarda çoğalır.
- Virüsler kendilerine uygun konak hücreyi bu hücrenin dışındaki özgül proteinler sayesinde tanırlar.
Virüslerin biyolojik sınıflandırma kategorileri içine alınmamasının en önemli nedeni hücresel yapıya ve metabolizmaya sahip olmamalarıdır!
İnterferon
Canlı hücrelerin virüslere karşı oluşturduğu antimikrobiyal savunma proteinlerine interferon denir. İnterferon, komşu hücrelere sızarak bu hücrelerde virüslerin çoğalmasını engelleyen başka kimyasal maddeler üretilmesini sağlar. Bu yolla interferonlar nezle, grip gibi enfeksiyonlarda virüslerin hücreden hücreye yayılmasını engeller. Aynı zamanda interferonlar fagositoz yapan hücreleri uyararak mikroorganizmaların fagositozla yok edilmesini sağlar.
Bakteri Yiyen Virüsler ve Çoğalma:
Bakteri yiyen virüslere Bakteriyofaj denir. Bakteriyofajlar iki şekilde çoğalmaktadır:
Litik Döngü
İçine yerleştiği hücrenin ölümüyle sonuçlanan çoğalma şeklidir.
1. Virüs yanaştığı hücre zarının üstüne kenetlenir.
2. Hücre zarını sahip olduğu özel bir enzim ile delerek sadece içindeki nükleik asidi (DNA veya RNA) hücrenin içine aşılar. Virüsün protein kılıfı ve diğer kısımları hücre dışında kalır.
3. Hücre içine giren virüse ait genetik materyal (genom), bakterinin nükleotitlerini kullanarak eşlenir. Bakterinin amino asitlerini kullanarak protein kılıflarını üretir.
4. Üretilen protein kılıfların içine çoğaltılan genetik materyal (burada DNA) yerleştirildikten sonra diğer parçalarla birleşerek yeni virüsler oluşur.
5. Hücre içine aşırı virüs çoğalması hücre zarı ve çeperine içten gelen bir baskı oluşturur. Bu baskıya dayanamayan bakteri parçalanır. Virüsler serbest kalır.
Virüsler konak hücre içinde çoğalırken kendisine ait sadece DNA şifresini kullanır. Bakterinin nükleotit, amino asit, ribozom, ATP ve tRNA’larını kullanılır. mRNA’yı da kendi DNA şifresine göre sentezlettirir. Yani doğrudan bakterinin mRNA’larını kullanmaz!
Lizogenetik Döngü
Virüs genomununkonakçıya zarar vermeden çoğalmasını sağlayan döngüdür..
1. Virüs yanaştığı hücre zarının üstüne kenetlenir
2. Hücre zarını sahip olduğu özel bir enzim ile delerek sadece içindeki nükleik asidi (DNA veya RNA) hücrenin içine aşılar. Virüsün protein kılıfı ve diğer kısımları hücre dışında kalır. Virüs DNA’sı bakteri DNA’sı ile kaynaşarak profaj olur.
3. Bakteri ikiye bölünme sırasında DNA’sını eşlerken virüs DNA’sı da eşlenir. Böylece bakteriler çoğalırken virüs DNA’sı da çoğalmış olur.
Oluşan yavru hücrelerdeki profaj hücre içinde serbest kalırsa bu durumda litik döngü başlar, hücre parçalanır!
- Virüsler genetik mühendislerin gözdesi konumundadır.
- Önemli biyolojik mücadele etmenleridir.
- Son yıllarda bu virüslerin gen terapi vektörleri olarak kullanılmaktadır.
- Hasarlı genlerin, sağlam genlerle değiştirilmesinde kullanılmaktadır.
- Kanser hücreleri üzerinde toksik etki gösterecek genlerin taşınmasında.
Bazı Virüs Kökenli Hastalıklar ve Etkenleri
Hastalık Adı Etkeni
AIDS HIV virüsü
Kırım Kongo kanamalı ateşi Nairovirüs
Hepatit B Hepatit virüsü
Domuz gribi H1N1
Kuş gribi H5N1
SARS-CoV-2 Covid-19
Şimdi soru çözüm zamanı!
Virüslerin özellikleri Biyoloji konuları arasında önemli bir yer tutar. Virüsler konusunu tam olarak anlamak için senin de tahmin edeceğin üzere bol bol soru çözümü yapmak da çok önemli. Virüs nedir, enfekte ne demek gibi konuları öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekiyor. Bilgileri, tanımları ve önemli ipuçlarını öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Biyoloji Konu Anlatımı yazılarımıza göz attıktan sonra, kendi kaynaklarına ek olarak MEB Kaynaklarını da incelemen faydalı olabilir. Kunduz’da şu ana kadar, Virüsler konulu binlerce soru alanında uzman Biyoloji eğitmenleri tarafından çözüldü. Ayrıca Kunduz Blog’ta erişebileceğin Biyoloji Konu anlatım videoları da mevcut! Virüsler konusuna dair sorular ve detaylı çözümlerini görmek istersen, aşağıdaki butona tıklayabilirsin!
☀️☀️☀️
Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.