Merhaba arkadaşlar.
Bu dersimizde alkanların kimyasal özelliklerine devam ediyoruz.
Geçen dersimizde alkanların yanma tepkimesini vermiştik.
Şimdi alkanların halojenlerle yer değiştirme tepkimesini vereceğiz.
En son bir de kraking tepkimesi var.
Onu da işleyeceğiz. Arkadaşlar alkanlar halojenlerle yer değiştirir. Kim yer değiştiricek ?
Alkandaki hidrojenle X yer değiştirir.
Şimdi bakınız.
X bileşik içerisine geçmiş incelediğimiz zaman. Hidrojen ne olmuş ?
X'in yanına geçmiş.
Her bir basamakta bir tane HX çıkacak.
Bakın burada dört basamak var.
Hepsinde hidrojenin yanında 1 tane halojen açığa çıkmış.
Şimdi bu reaksiyon ne zaman gerçekleşiyor ?
Bu reaksiyon siz ortamı ısıttığınız zaman veya ortama ultraviyole ışın gönderdiğiniz zaman gerçekleşir arkadaşlar.
Şimdi bakalım.
İlk önce şöyle söyleyelim: Bu olayın yani alkanların halojenlerle yer değiştirme tepkimesinin basamakları var.
3 basamakta gerçekleşirler.
İlk basamak başlangıç kısmı. Başlangıç tepkimesinde ne olur ?
Ortamdaki halojen bağı ortadan parçalanır ve birer tane elektronları olan mesela burada klor kullandığım için klor açığa çıkar.
Biz bunlara radikal diyoruz arkadaşlar.
Eşleşmemiş elektronu bulunan element veya bileşiklere radikal diyoruz. Radikaller yüksek enerjili ve kararsızdır.
Hemen böyle tepkimeye girmek isterler.
Ortamdaki klor radikali ne olur ?
Klor radikali bu sefer metana gider. Metana saldırır, metandan bir tane hidrojen kopartır.
Bakın bir hidrojen koparttı.
Yine aynı şekilde şöyle düşünün: CH4'ten bir tane hidrojeni koparttı.
İşte böyle.
Hidrojen tek kaldı.
Bu sefer burada metil radikali oluştu. Bu hidrojenle klor da birleşip hidrojen klorürü oluşturuyorlar.
Ama bu sefer metil radikali var.
Metil radikali de ortamdaki Cl2 ile yani klorla etkileşiyor.
Hemen gördüğünüz gibi ne olur ?
İçerisine bir tane kloru alıyor yanına ve bu sefer klor radikali dışarıda kalıyor.
Burada bahsettiğimiz olay arkadaşlar zincir tepkimesi. Şurada yazdığım 4 tane tepkime hep bu basamaklarda gerçekleşiyor.
Bu döngü devam ediyor.
Tepkimelerin durması ise ortamda radikaller tamamen bittiğinde tepkime durur.
Yani radikal --burada gördüğünüz tek noktalı olan element ve bileşikler-- bitmediği sürece bu tepkime durmaz diyoruz.
Devam ediyorum. Buradaki mekanizmaya bakalım.
Metan aldım.
Metanı klorluyorum.
Her bir basamakta bir tane klor metan içerisine geçer.
Buradan bir tane hidrojen çıkar. Kalan klorla hidrojen birleşir, hidrojen klorür oluşur.
Gördüğünüz gibi metandan metil klorür oluştu.
Sonra bakın zincirleme reaksiyon diyorum. Çünkü açığa çıkan ürünü ben diğer reaksiyonda kullanıyorum.
Metil klorürü aldım.
Cl2 ile etkinleşti.
Demek ki bileşik içerisinde bir tane klor artar ama bir hidrojen çıkacak.
CH2Cl2 oldu. Diklorometan ve hidrojen klorür çıktı.
Devam ediyorum burada yine aynı şekilde klorluyorum.
1 hidrojen çıkar, 1 tane klor gelir.
CHCl3 oluştu ve sonra ben yine aynı işlemi yaptığım zaman karbon tetraklorürü bileşik olarak görüyorum.
Her basamakta 1 tane hidrojen klorür çıktı dikkat. Şimdi oluşan ürünleri nerede kullanıyoruz buna da bakalım.
Metil klorür silikon, polimer üretiminde kullanılır.
Renksiz ve zehirli bir madde. Diklorometan, metal ve tekstil sanayisinde kullanılıyor.
Kauçuk, mürekkep üretiminde kullanılır ve toksik(zehirli) bir madde.
CHCl3(kloroform), oda koşulunda gaz halde.
Bayıltıcı etkisinden dolayı anestezide kullanılır arkadaşlar.
Karbon tetraklorüre, geldiğimde yanıcı olmadığını söyleyebilirim ama yanıcı olmadığı için yangın söndürmede kullanılmıyor.
Yanıcı değil ama yangın söndürmede kullanılmıyor.
Çünkü zehirli bir madde. İyi bir çözücü olduğu için kuru temizlemede, leke çıkarmak için karbon tetraklorür kullanılır arkadaşlar.
En son geliyorum krakinge.
Kraking gayet basit bir olay.
Nedir ?
Karbon sayısı büyük olan alkanlardan karbon sayısı küçük olan alkanları elde etmek istiyorsak uygun ortamda kraking yaparız.
Bu nedir ?
Katalizörlü veya sıcaklıkla oynayarak siz bu bileşiği parçalarsınız.
Yüksek karbonlu bileşikten düşük karbonlu bileşik elde ediyorum.
Katalizörlü bir kraking yaptıysam katalitik kraking olarak geçer; katalizörsüz bir kraking yaptıysam o zaman sıcaklıkta oynamışımdır ve bu sefer de termal kraking oluşur diyoruz arkadaşlar.
Evet bu dersimizi bu şekilde bitiriyoruz.
Bundan sonraki derste görüşmek üzere.
Hoşça kalın.
Bu dersimizde alkanların kimyasal özelliklerine devam ediyoruz.
Geçen dersimizde alkanların yanma tepkimesini vermiştik.
Şimdi alkanların halojenlerle yer değiştirme tepkimesini vereceğiz.
En son bir de kraking tepkimesi var.
Onu da işleyeceğiz. Arkadaşlar alkanlar halojenlerle yer değiştirir. Kim yer değiştiricek ?
Alkandaki hidrojenle X yer değiştirir.
Şimdi bakınız.
X bileşik içerisine geçmiş incelediğimiz zaman. Hidrojen ne olmuş ?
X'in yanına geçmiş.
Her bir basamakta bir tane HX çıkacak.
Bakın burada dört basamak var.
Hepsinde hidrojenin yanında 1 tane halojen açığa çıkmış.
Şimdi bu reaksiyon ne zaman gerçekleşiyor ?
Bu reaksiyon siz ortamı ısıttığınız zaman veya ortama ultraviyole ışın gönderdiğiniz zaman gerçekleşir arkadaşlar.
Şimdi bakalım.
İlk önce şöyle söyleyelim: Bu olayın yani alkanların halojenlerle yer değiştirme tepkimesinin basamakları var.
3 basamakta gerçekleşirler.
İlk basamak başlangıç kısmı. Başlangıç tepkimesinde ne olur ?
Ortamdaki halojen bağı ortadan parçalanır ve birer tane elektronları olan mesela burada klor kullandığım için klor açığa çıkar.
Biz bunlara radikal diyoruz arkadaşlar.
Eşleşmemiş elektronu bulunan element veya bileşiklere radikal diyoruz. Radikaller yüksek enerjili ve kararsızdır.
Hemen böyle tepkimeye girmek isterler.
Ortamdaki klor radikali ne olur ?
Klor radikali bu sefer metana gider. Metana saldırır, metandan bir tane hidrojen kopartır.
Bakın bir hidrojen koparttı.
Yine aynı şekilde şöyle düşünün: CH4'ten bir tane hidrojeni koparttı.
İşte böyle.
Hidrojen tek kaldı.
Bu sefer burada metil radikali oluştu. Bu hidrojenle klor da birleşip hidrojen klorürü oluşturuyorlar.
Ama bu sefer metil radikali var.
Metil radikali de ortamdaki Cl2 ile yani klorla etkileşiyor.
Hemen gördüğünüz gibi ne olur ?
İçerisine bir tane kloru alıyor yanına ve bu sefer klor radikali dışarıda kalıyor.
Burada bahsettiğimiz olay arkadaşlar zincir tepkimesi. Şurada yazdığım 4 tane tepkime hep bu basamaklarda gerçekleşiyor.
Bu döngü devam ediyor.
Tepkimelerin durması ise ortamda radikaller tamamen bittiğinde tepkime durur.
Yani radikal --burada gördüğünüz tek noktalı olan element ve bileşikler-- bitmediği sürece bu tepkime durmaz diyoruz.
Devam ediyorum. Buradaki mekanizmaya bakalım.
Metan aldım.
Metanı klorluyorum.
Her bir basamakta bir tane klor metan içerisine geçer.
Buradan bir tane hidrojen çıkar. Kalan klorla hidrojen birleşir, hidrojen klorür oluşur.
Gördüğünüz gibi metandan metil klorür oluştu.
Sonra bakın zincirleme reaksiyon diyorum. Çünkü açığa çıkan ürünü ben diğer reaksiyonda kullanıyorum.
Metil klorürü aldım.
Cl2 ile etkinleşti.
Demek ki bileşik içerisinde bir tane klor artar ama bir hidrojen çıkacak.
CH2Cl2 oldu. Diklorometan ve hidrojen klorür çıktı.
Devam ediyorum burada yine aynı şekilde klorluyorum.
1 hidrojen çıkar, 1 tane klor gelir.
CHCl3 oluştu ve sonra ben yine aynı işlemi yaptığım zaman karbon tetraklorürü bileşik olarak görüyorum.
Her basamakta 1 tane hidrojen klorür çıktı dikkat. Şimdi oluşan ürünleri nerede kullanıyoruz buna da bakalım.
Metil klorür silikon, polimer üretiminde kullanılır.
Renksiz ve zehirli bir madde. Diklorometan, metal ve tekstil sanayisinde kullanılıyor.
Kauçuk, mürekkep üretiminde kullanılır ve toksik(zehirli) bir madde.
CHCl3(kloroform), oda koşulunda gaz halde.
Bayıltıcı etkisinden dolayı anestezide kullanılır arkadaşlar.
Karbon tetraklorüre, geldiğimde yanıcı olmadığını söyleyebilirim ama yanıcı olmadığı için yangın söndürmede kullanılmıyor.
Yanıcı değil ama yangın söndürmede kullanılmıyor.
Çünkü zehirli bir madde. İyi bir çözücü olduğu için kuru temizlemede, leke çıkarmak için karbon tetraklorür kullanılır arkadaşlar.
En son geliyorum krakinge.
Kraking gayet basit bir olay.
Nedir ?
Karbon sayısı büyük olan alkanlardan karbon sayısı küçük olan alkanları elde etmek istiyorsak uygun ortamda kraking yaparız.
Bu nedir ?
Katalizörlü veya sıcaklıkla oynayarak siz bu bileşiği parçalarsınız.
Yüksek karbonlu bileşikten düşük karbonlu bileşik elde ediyorum.
Katalizörlü bir kraking yaptıysam katalitik kraking olarak geçer; katalizörsüz bir kraking yaptıysam o zaman sıcaklıkta oynamışımdır ve bu sefer de termal kraking oluşur diyoruz arkadaşlar.
Evet bu dersimizi bu şekilde bitiriyoruz.
Bundan sonraki derste görüşmek üzere.
Hoşça kalın.
