Yan anlam, bir sözcüğün gerçek anlamıyla bağlantılı olarak ortaya çıkan yeni anlama yan anlam diyoruz.
Yan anlamda dikkat etmemiz gereken şey gerçek anlamıyla bağlantılı olmak durumundadır.
Örneklerden yola çıkarak yan anlamı anlamaya çalışalım, şimdi uykusuzluktan gözleri canlanmış silgi sini sıranın gözünde unutmuş.
Artık gözümde bir değerin yok.
Üç tane cümleniz var.
Şimdi buradaki cümlelerde ki göz kelimelerini bir bakalım.
Şöyle altlarını çizelim.
Şöyle.
Evet, uykusuzluktan gözleri kanlı olmuş, yani bir kişiden bahsediyor ve onun bir organından bahsediyor, gözlerinden bahsediyor.
Yani o zaman burada biz bir gerçek anlamda söz edebiliriz.
İkinci cümleye baktığımızda sillesini sıranın gözünde unutmuş.
Göz kelimesi burada insandaki ya da herhangi bir canlı daki göz kelimesiyle bağlantı kurularak oluşturulmuş yan anlam içeren bir sözcüktür.
O yüzden buraya biz hemen bir yan anlam.
Diyoruz.
Artık gözümde bir değerin yok.
Buradaki göz ifadesi ise bana göre benim açımdan demeye çalışıyor.
O yüzden mecaz anlam.
Diyoruz.
Tamamen çünkü göz kelimesinden farklı, tamamen farklı bir anlamda kullanıldığı için.
Fakat şuradaki yan anlam bu kelimeye baktığımız zaman gerçek anlamla birlikte gerçek anlamla bağlantı kurularak oluşturulduğunu görmemiz gerekmektedir.
Bir diğer cümle çeşidimiz bakalım.
Dağın sırtı sapsarı parlıyordu demiş.
Bir diğer cümle Çeşidimiz.
Dünden beri sırtım ağrıyor.
Bir diğerine bakalım bütün işlerini sırtını ona dayıyor.
Sırt kelimeleri burada bizim değerlendireceğimiz kelimeler.
Sırtını ona dayamak şeklinde yapalım.
Dağın sırtı sapsarı parlıyordu dünden beri sırtım ağrıyor.
Şimdi bu iki cümlede ki sırt kelimelerinden hangisi gerçek anlamlı olabilir acaba?
Baktığımız zaman dünden beri sırtım ağrıyor.
Yani bizim arka bölümümüz düz bölümümüz anlamında.
O yüzden burası gerçek anlamlıdır.
İnsan sırtı.
Dağın sırtı sapsarı parlıyordu, yine dağın arka kısmı olarak değerlendirebiliriz.
Düz kısım olarak değerlendirebiliriz, yani gerçek anlamla bağlantı kurularak oluşturulmuş olduğu için dağın sırtı ifadesindeki sırt nedir?
Yan anlamlıdır.
Bütün işlerinde sırtını ona dayıyor dediğinde ise sırtını ona dayamak.
Yani gidiyo sırtını ona dayıyor anlamında değil.
Ona güveniyor anlamında kullanıldığı için.
Ne denir?
Mecaz anlamlı deriz.
Evet, gerçek anlam ve yan anlam arasındaki bağlantıyı bu şekilde kavramış olmamız lazım.
Bir diğer örnek cümlemize bakalım çuvalın ağzını sıkıca bağladı.
Ağız kelimesi.
Bebeğin ağzını açamadık.
Öğretmenin ağzından bal damlıyor, birlikte alabiliriz.
Şöyle baktığımız zaman şimdi çuvalın ağzını sıkıca bağladığı bebeğin ağzını açamadık.
Bebeğin ağzı olur, çocuğun ağzı, insan ağzı vesaire ya da herhangi bir canlının ağzı olabilir.
Buradaki ağız o zaman nedir?
Gerçek anlamlıdır.
Aklımıza gelen ilk anlam dır.
Çünkü temel anlam gerçek anlama bağlı kalınarak oluşturulmuş, birazcık çok az da olsa bir benzetme yönü olarak karşımıza çıkan nedir?
Çuvalın ağzı.
O zaman burası ne olur?
Yan anlam olur.
Öğretmenin ağzından bal damlıyor dediğimizde gerçekten ağızdan bal damla akma, güzel konuşmak mı?
Hoşa giden şeyler söylemek midir ağzından bal anlamak?
O zaman burası da ne diyeceğiz?
Tamamen farklı bir anlamda kullanıldığı için mecaz anlamlı kullanılmıştır.
Yan anlam içeren ifademiz şurası.
Diyebiliriz.
Terim, anlam, bilim, sanat, spor, meslek dalıyla ilgili olarak kullanılan özel kelimelerdir, yani bunlar herhangi bir bilim dalıyla ilgili olabilir, sanat dalıyla ilgili olabilir, spor ya da meslek dallarıyla ilgili olarak kullanılan özel kelimelerdir.
Şimdi örnek cümleler üzerinden değerlendirmemizi yapalım.
Tekrar top taca çıkınca oyun durdu.
Küçük kızın tacı kırıldı.
Anlaşılacağı üzere şuradaki taç ve taç kelimelerine bakalım.
Şimdi bunlardan hangisi terim?
Anlam.
Yani herhangi bir yere ait olan özel bir kelime.
Tabii ki top taca çıkınca oyun durdu cümlesindeki taç ifadesi futbolla ilgili bir terimdir.
Futbol terimi burası kızın kafasına taktığı toka olarak düşünebiliriz ya da işte kraliçe lerin başlarına taktıkları o özel bir giysi türü alet türü diyebiliriz.
Bir başka cümleden devam edelim.
Daire konusunu çok iyi anladım.
Diğer cümleye bakalım arkadaşım şu dairede oturuyor daire.
Daire.
Şimdi bunlardan hangisi özel bir ifadedir?
Baktığınız zaman arka dışında bir dairede evde oturması mıdır?
Yoksa matematikle ilgili ya da geometri ile ilgili bir ifade olan şu daire kelimesi midir?
Tabii ki şurası nedir?
Matematik terimi diyoruz.
Diğeri çünkü nedir?
Ev anlamında kullanılmıştır.
Bir diğer cümlemize bakalım üç perdelik bir oyun izledik.
Diğer cümlemize evin perdeleri çok kirlenmiş.
O zaman perdeye şu perdeye bakalım.
Üç perdelik bir oyun perdeden kastedilen şey.
Bu cümlede oyunlardaki bölümler.
Birinci perde, ikinci perde, üçüncü perde şeklinde adlandırılır.
Yani her bir bölüme perde adı verilir.
Tiyatroda şuradaki perde ise normal bildiğimiz evlerde, ofislerde kullandığımız perde.
O zaman şurası bir tiyatro terimi.
Tiyatro terimi dediğimiz şeyde sanatsal bir terim, diğeri normal bildiğimiz perde anlamında kullanılmıştır.
Yan anlamda dikkat etmemiz gereken şey gerçek anlamıyla bağlantılı olmak durumundadır.
Örneklerden yola çıkarak yan anlamı anlamaya çalışalım, şimdi uykusuzluktan gözleri canlanmış silgi sini sıranın gözünde unutmuş.
Artık gözümde bir değerin yok.
Üç tane cümleniz var.
Şimdi buradaki cümlelerde ki göz kelimelerini bir bakalım.
Şöyle altlarını çizelim.
Şöyle.
Evet, uykusuzluktan gözleri kanlı olmuş, yani bir kişiden bahsediyor ve onun bir organından bahsediyor, gözlerinden bahsediyor.
Yani o zaman burada biz bir gerçek anlamda söz edebiliriz.
İkinci cümleye baktığımızda sillesini sıranın gözünde unutmuş.
Göz kelimesi burada insandaki ya da herhangi bir canlı daki göz kelimesiyle bağlantı kurularak oluşturulmuş yan anlam içeren bir sözcüktür.
O yüzden buraya biz hemen bir yan anlam.
Diyoruz.
Artık gözümde bir değerin yok.
Buradaki göz ifadesi ise bana göre benim açımdan demeye çalışıyor.
O yüzden mecaz anlam.
Diyoruz.
Tamamen çünkü göz kelimesinden farklı, tamamen farklı bir anlamda kullanıldığı için.
Fakat şuradaki yan anlam bu kelimeye baktığımız zaman gerçek anlamla birlikte gerçek anlamla bağlantı kurularak oluşturulduğunu görmemiz gerekmektedir.
Bir diğer cümle çeşidimiz bakalım.
Dağın sırtı sapsarı parlıyordu demiş.
Bir diğer cümle Çeşidimiz.
Dünden beri sırtım ağrıyor.
Bir diğerine bakalım bütün işlerini sırtını ona dayıyor.
Sırt kelimeleri burada bizim değerlendireceğimiz kelimeler.
Sırtını ona dayamak şeklinde yapalım.
Dağın sırtı sapsarı parlıyordu dünden beri sırtım ağrıyor.
Şimdi bu iki cümlede ki sırt kelimelerinden hangisi gerçek anlamlı olabilir acaba?
Baktığımız zaman dünden beri sırtım ağrıyor.
Yani bizim arka bölümümüz düz bölümümüz anlamında.
O yüzden burası gerçek anlamlıdır.
İnsan sırtı.
Dağın sırtı sapsarı parlıyordu, yine dağın arka kısmı olarak değerlendirebiliriz.
Düz kısım olarak değerlendirebiliriz, yani gerçek anlamla bağlantı kurularak oluşturulmuş olduğu için dağın sırtı ifadesindeki sırt nedir?
Yan anlamlıdır.
Bütün işlerinde sırtını ona dayıyor dediğinde ise sırtını ona dayamak.
Yani gidiyo sırtını ona dayıyor anlamında değil.
Ona güveniyor anlamında kullanıldığı için.
Ne denir?
Mecaz anlamlı deriz.
Evet, gerçek anlam ve yan anlam arasındaki bağlantıyı bu şekilde kavramış olmamız lazım.
Bir diğer örnek cümlemize bakalım çuvalın ağzını sıkıca bağladı.
Ağız kelimesi.
Bebeğin ağzını açamadık.
Öğretmenin ağzından bal damlıyor, birlikte alabiliriz.
Şöyle baktığımız zaman şimdi çuvalın ağzını sıkıca bağladığı bebeğin ağzını açamadık.
Bebeğin ağzı olur, çocuğun ağzı, insan ağzı vesaire ya da herhangi bir canlının ağzı olabilir.
Buradaki ağız o zaman nedir?
Gerçek anlamlıdır.
Aklımıza gelen ilk anlam dır.
Çünkü temel anlam gerçek anlama bağlı kalınarak oluşturulmuş, birazcık çok az da olsa bir benzetme yönü olarak karşımıza çıkan nedir?
Çuvalın ağzı.
O zaman burası ne olur?
Yan anlam olur.
Öğretmenin ağzından bal damlıyor dediğimizde gerçekten ağızdan bal damla akma, güzel konuşmak mı?
Hoşa giden şeyler söylemek midir ağzından bal anlamak?
O zaman burası da ne diyeceğiz?
Tamamen farklı bir anlamda kullanıldığı için mecaz anlamlı kullanılmıştır.
Yan anlam içeren ifademiz şurası.
Diyebiliriz.
Terim, anlam, bilim, sanat, spor, meslek dalıyla ilgili olarak kullanılan özel kelimelerdir, yani bunlar herhangi bir bilim dalıyla ilgili olabilir, sanat dalıyla ilgili olabilir, spor ya da meslek dallarıyla ilgili olarak kullanılan özel kelimelerdir.
Şimdi örnek cümleler üzerinden değerlendirmemizi yapalım.
Tekrar top taca çıkınca oyun durdu.
Küçük kızın tacı kırıldı.
Anlaşılacağı üzere şuradaki taç ve taç kelimelerine bakalım.
Şimdi bunlardan hangisi terim?
Anlam.
Yani herhangi bir yere ait olan özel bir kelime.
Tabii ki top taca çıkınca oyun durdu cümlesindeki taç ifadesi futbolla ilgili bir terimdir.
Futbol terimi burası kızın kafasına taktığı toka olarak düşünebiliriz ya da işte kraliçe lerin başlarına taktıkları o özel bir giysi türü alet türü diyebiliriz.
Bir başka cümleden devam edelim.
Daire konusunu çok iyi anladım.
Diğer cümleye bakalım arkadaşım şu dairede oturuyor daire.
Daire.
Şimdi bunlardan hangisi özel bir ifadedir?
Baktığınız zaman arka dışında bir dairede evde oturması mıdır?
Yoksa matematikle ilgili ya da geometri ile ilgili bir ifade olan şu daire kelimesi midir?
Tabii ki şurası nedir?
Matematik terimi diyoruz.
Diğeri çünkü nedir?
Ev anlamında kullanılmıştır.
Bir diğer cümlemize bakalım üç perdelik bir oyun izledik.
Diğer cümlemize evin perdeleri çok kirlenmiş.
O zaman perdeye şu perdeye bakalım.
Üç perdelik bir oyun perdeden kastedilen şey.
Bu cümlede oyunlardaki bölümler.
Birinci perde, ikinci perde, üçüncü perde şeklinde adlandırılır.
Yani her bir bölüme perde adı verilir.
Tiyatroda şuradaki perde ise normal bildiğimiz evlerde, ofislerde kullandığımız perde.
O zaman şurası bir tiyatro terimi.
Tiyatro terimi dediğimiz şeyde sanatsal bir terim, diğeri normal bildiğimiz perde anlamında kullanılmıştır.
