Harita Bilgisi ve Harita Okuryazarlığı Konu Anlatımı

Konu çalışmalarını tamamladıktan sonra, zaman zaman notlarına , formüllere ve özetlere bakmaya ihtiyaç duyabilirsin. Tekrar yaparken ya da soru çözerken notlara göz atmak ve gerekli ipuçlarını almak, öğrenme aşamasında sana epey yardımcı olacaktır. Kunduz ekibi olarak, alanında uzman eğitmenlerimizin de desteğiyle, YKS’ye hazırlık sürecinde her konuda mutlaka görmen gereken YKS Coğrafya dersine ait ipuçları, özetleri, formülleri ve notları derlemesi hazırladık!? Bu yazımızda 9. sınıf konularından Haritayı Oluşturan Unsurlar, Haritada Projeksiyon, Haritaların Sınıflandırılması, Kullanım Alanlarına Göre Haritalar, Uzunluk ve Ölçek Hesaplama, Haritada Yüzey Şekillerinin Gösterilmesi ve çok daha fazlası hakkında bilmen gerekenler ile Harita Bilgisi konusuna ait soruları çözerken işine yarayacağını düşündüğümüz ipuçları yer alıyor. Umarız Coğrafya Harita Bilgisi Özet ders notları sana TYT’de yardımcı olur. İyi okumalar!☀️

Yeryüzünün tamamını veya bir bölümünü ölçek kullanılarak düzleme aktarılması olayına Harita denir.İlk harita Mezopotamya uygarlığı olan Akadlara ait olduğu biliniyor.Haritacılık bilimine Kartoğrafya adı verilir.Haritada bulunması gereken en önemli özellik ölçektir. Ölçeği olmayan bir çizim harita değildir.

Kroki: Yeryüzünün Kabataslak kuş bakışı olarak çizimidir.Krokide ölçek yoktur. Harita sayılmazlar.

Haritayı Oluşturan Unsurlar:

• Kuşbakışı görünüş (Yeryüzünün üsten bakışı)
• Ölçek (Haritadaki Küçültme Oranı)
• Düzleme Aktarılması

Ölçek – Harita Ölçek Hesaplama

Haritadaki Küçültme oranına denir.Çizgi Ölçek ve Kesir Ölçek diye 2’ye ayrılmaktadır.

1. Çizgi Ölçek: Çizgi şeklinde uzanan ölçek türüdür.Bu Ölçek türünde iki nokta arası kuş uçumu mesafe bulunabilir.En yaygın Ölçek türüdür.(Kağıt ve Cetvel yardımıyla bulabiliriz.)
2. Kesir Ölçek: Küçülme oranını kesir (matematiksel) olarak ifade edilen ölçek türüdür. Bu Ölçek türünde Pay (Harita uzunluğu) ve Payda bulunmaktadır.Payda haritanın ne kadar küçültüldüğünü gösterir. 1/500.000   1/250.000  1/1.000000 gibi

Çizgi Ölçeği Kesir Ölçeğe Çevirme: Bu yöntemde her 1 cm kaç km gösteriyorsa o sayı yazılır üstüne 5 sıfır eklenir.

Kesir Ölçeği Çizgi Ölçeğe Çevirme: Burada ise 5 sıfır silinir. Silindikten sonra geriye kalan sayıyla çizgi ölçek çizilir. Örneğin, 1/500000 ölçeğini çizgi ölçeğe çeviriniz sorusunda 5 sıfır sildiğimizde geriye 5 rakamı kalır ki çizgi ölçek 5’er 5’er devam edecektir.

Yön Oku

Haritada Yönlerin belirlenmesinde kullanılır genellikle haritada kuzeyi gösterir.

Lejant

Haritadaki anahtardır.Genellikle haritanın sağ köşesinde haritadaki unsurların ne anlama geldiğini belirtir.

Haritada Projeksiyon

Dünya küresel bir şekle sahip olduğundan dolayı çizim yapılırken çeşitli hatalar ortaya çıkmıştır bu hataları en aza indirmek için bu projeksiyonlar kullanılmaktadır.

1. Silindirik Projeksiyon: Ekvator ve Çevresi gerçeğe yakın gösterildiğinden dolayı bu projeksiyonda Ekvator ülkelerinden uzaklaştıkça bozulma artacaktır. Bazı Ekvator Ülkeleri: Endonezya,Brezilya,Kongo Cumhuriyeti,Kolombiya v.b ülkeler
2. Konik Projeksiyon: Orta Kuşak gerçeğe yakın olarak gösteren yöntemdir.Bu yöntemde Orta Kuşak ülkelerinden (30-60 enlemleri) uzaklaştıkça bozulma artar. Bazı Orta Kuşak Ülkeleri: Türkiye ve Komşu Ülkeler,İtalya,İngiltere,Fransa,Japonya v.b ülkeler
3. Düzlemsel Projeksiyon: Bu Projeksiyon yönteminde dar alanlı yerleri göstermek için hazırlanan yöntemdir.Daha çok kutup noktaları gerçeğe yakın gösterilir.Buralardan uzaklaştıkça bozulma artar. Kutuba yakın ülkeler: Kanada,Rusya,İsveç,Finlandiya

Haritaların Sınıflandırılması

Haritalar Ölçeklerine göre 2 ye ayırabiliriz.

1. Büyük Ölçekli Haritalar: Ölçeği büyük paydası küçük olan haritalardır.
   • Yeryüzünü gerçeğe yakındır                    
   • Hata Payı az
   • Ayrıntı fazla                                            
   • Bozulma Oranı azdır.
   • Kağıt Üzerinde gösterdiği alan fazladır.        
   • Yükselti farkı azdır.
2. Küçük Ölçekli Haritalar: Adından anlaşacağı üzerinden ölçeği küçük paydası büyük olan haritadır.
   • Ayrıntı azdır.                                    
   • Hata Payı Fazladır.
   • Bozulma Fazla                                  
   • Kağıt Üzerinde kapladığı alan azdır.
   • Gösterdiği alan geniştir.

Kullanım Alanlarına Göre Haritalar

Bu haritalar kullanım amaçlarına göre farklı isim alırlar.Bazıları aşağıda verilmiştir.

1. Fiziki Haritalar:Bu haritalar yeryüzü şekilleri(Dağ,Ova,Plato,Nehir,Göl) dikkate alınarak hazırlanan haritalardır.Bu haritalarda her bir rengin bir anlamı bulunmaktadır.
2. Siyasi (İdari) Haritalar:Ülke sınırlarını veya İl sınırlarını gösteren haritalardır.Bu haritalarda renklerin hiçbir anlamı yoktur rastgele yerleştirilmiştir.
3. Beşeri Haritalar: Nüfus, göç, yerleşme, tarım, hayvancılık, sanayi, turizm, vb. dağılışını gösteren haritalardır.
4. Ekonomik Haritalar:Ekonomik Faaliyetleri (Tarım,Sanayi,Hayvancılık,madencilik,ormancılık gibi coğrafi unsurların dağılışını gösteren haritalardır.

Uzunluk ve Ölçek Hesaplama

• Gerçek uzunluk Hesaplama: (! Km olarak ifade edilir)
• Harita Uzunluk Hesaplama: (! Cm olarak ifade edilir)
• Ölçek Hesaplama: (! Bol sıfırlı olarak ifade edebiliriz)

Unutma: Gerçek uzunluk ve Harita uzunluk sorularında 5 sıfır sileceğiz.Ölçek sorusunda ise ekleyeceğiz.

Bu yöntemleri bulurken aşağıda verdiğim üçgen yöntemini kullanırsak sorularda zorlanmayız. Bu yöntemde soruda bize hangisini isterse elimizle onu kapatırsak formülümüz o olacaktır. Diyelim ki bizden Gerçek uzaklığı istesin G.U kapatırsak formülümüz (Harita Uzaklığı x Haritanın Ölçeği) olacaktır.

• Örnek: Gerçek uzunluğu 20 km olan bir yerin ölçeği 1/500000 olarak biliniyorsa haritanın uzunluğu kaçtır.
  • Çözüm: Harita uzunluğunu istiyor dolayısıyla H.U elimizle kapatırsak Gerçek uzunluk /Harita Ölçeği. Buna göre Ölçekten 5 sıfır sildiğimizde 20/5=4 cm sonuç olacaktır.
• Örnek: Gerçek uzunluğu 25 km olan bir yerin haritadaki yatay uzaklığı 5 cm ise ölçek kaçtır.
  • Çözüm: Bu sefer Harita Ölçeğini kapatırsak Gerçek Uzunluk/Harita Uzaklığı formül olacaktır. Böylelikle 25/5=5 olacak 5 sıfır eklediğimizde 1/500000 olacaktır sonuç.

Haritada Yüzey Şekillerinin Gösterilmesi

Haritalarda Yüzey Şekilleri gösterilirken çeşitli yöntemler kullanılmaktadır.Bunları 5’e ayırarak sınıflandırabiliriz.

1. Renklendirme Yöntemi
2. Tarama Yöntemi:
3. Gölgelendirme Yöntemi:
4. Kabartma Yöntemi:
5. İzohips Yöntemi

Renklendirme Yöntemi

Yeryüzü şekilleri yükselti basamağına göre hazırlanan yöntemdir. Bu yöntemde her bir rengin bir anlamı bulunmaktadır. Hiçbir renk rastgele yerleştirilmemiştir. Fiziki Haritalar bu yönteme göre hazırlanmıştır.

Bu yöntemde Yeşil, Sarı, Turuncu, Kahverengi renkler bulunmaktadır.(Kodlama YASTIK)

Yeşil renk tonundan Kahverengi tonuna doğru yükselti artmaktadır.Ayrıca Mavi suyun derinliğini Beyaz ise kalıcı kar sınırını(Buzullar) göstermektedir.Ülkemizde Kahverengi tonları özellikle Doğu Anadolu ve Doğu Karadenizin iç kesimlerine hakimken Yeşil tonları ise Marmara,Ege ve buralara yakın kesimde görülmektedir.

Tarama Yöntemi

Eğim durumuna göre yer şekilleri gösterilir.Bu yönteme göre çizgiler uzun seyrek ve ince ise eğim az,çizgiler kısa kalın ve sık ise eğim fazladır.

Gölgelendirme Yöntemi

Bu yönteme göre hazırlanmış haritalarda güneş ışınları dikkate alınarak hesaplanır gölge kalan yer gri renk tonu kullanılır.                                                   

Kabartma Yöntemi

Yeryüzü 3 boyutlu olarak hazırlanan harita yöntemidir.Bu yöntem çok maliyetli ve ağır olduğundan dolayı tercih edilmezler.Fakat bu yöntem gerçeğe en yakın hazırlanan bir yöntemdir.

İzohips Yöntemi: (Eş Yükselti Eğrisi)

Aynı yükseltide bulunan noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğriye izohips bu yönteme ise İzohips Yöntemi denir.

İzohips yönteminin mantığını kavradığımızda göreceğiz ki kolay ve anlaşılır bir yöntem olduğunu anlayacağız.Tabi bu yöntemi tam olarak kavraya bilmemiz için İzohiplerin özelliklerini bilmemiz gerekiyor.Öncelikle İzohipslerin Özellikleri ile konumuza başlayalım.

İzohiplerin Özellikleri:

• Bütün eğriler  iç içe şeklinde çizilir; ve her eğri kendisinden daha yüksek olan bir eğriyi çevreler.
• Deniz Seviyesi her zaman 0 (sıfır) metredir.
• Bu eğriler birbirini asla kesmezler.Fakat eğriler birbirine yakın olarak çizilirse orada eğimin fazla olduğu anlamına gelir.Eğriler birbirine uzak olduğunda ise eğimin az olduğu anlamına gelir.
• Aynı eğri üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltisi aynıdır.
• İzohips eğrisinde dıştan içe doğru yükselti artar.En dış eğri el alçak yeri en içteki eğri en yüksek yeri gösterir.
• Eğriler arasındaki yükselti farkı her yerde aynıdır.(Bu farkaEküdistans denir)
• İzohipsi kesen Çizgiler Akarsulardır.
• İzohipslerin nokta halini aldığı yerlerde dağ ve zirve kısmını oklar ile gösterilen yerlerde ise çukur olduğunu gösterir.

• Eş yükselti eğrilerinin sık geçtiği veya birbirine çok yaklaştığı yerlerde Eğim fazla olduğundan;dolayı buralarda:
  • Akarsuyun akış hızı fazla
  • Akarsuyun aşındırma gücü fazla
  • Akarsuyun hidroelektrik potansiyeli fazla
  • Yol yapım maliyetleri yüksek bu yorumları yapabiliriz.

Şimdi Harita Bilgisi ve Harita Okuryazarlığı soru çözümlerine devam edebilirsin!

Coğrafya dersinde bolca soru çözerek pratik yapabilirsin. Harita Bilgisi ve Harita Okuryazarlığı konusu, YKS Coğrafya testi için temel konulardan biri olduğu için iyice pekiştirmen önemli. Haritayı Oluşturan Unsurlar, Haritada Projeksiyon, Haritaların Sınıflandırılması, Kullanım Alanlarına Göre Haritalar, Uzunluk ve Ölçek Hesaplama, Haritada Yüzey Şekillerinin Gösterilmesi gibi alt başlıklar pek çok bilgi ve kavram içeriyor. Harita Bilgisi konusunun da daha çok soru tipini barındırdığı anlamına gelir. Harita Bilgisi konusundan direkt soru gelebildiği gibi, farklı konuların da içinde sıkça geçtiğini görüyoruz. YKS Coğrafya ve okul yazılılarında sıklıkla sorulması tercih edilen konulardan biri.

Bilgileri, tanımları ve önemli tarihi gelişmeleri öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Coğrafya konu anlatımı videolarımıza da göz attıktan ve kendi kaynaklarından sonra MEB Kaynaklarına da göz atmanı tavsiye ediyoruz.? Coğrafya netleri yükseltmedeki anahtar bolca soru çözmek ve yapılamayan soruların doğrusunu öğrenmek.

☀️☀️☀️

Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.