Doğa ve İnsan – YKS Coğrafya Ders Notları

Konu çalışmalarını tamamladıktan sonra, zaman zaman notlarına , formüllere ve özetlere bakmaya ihtiyaç duyabilirsin. Tekrar yaparken ya da soru çözerken notlara göz atmak ve gerekli ipuçlarını almak, öğrenme aşamasında sana epey yardımcı olacaktır. Kunduz ekibi olarak, alanında uzman eğitmenlerimizin de desteğiyle, YKS’ye hazırlık sürecinde her konuda mutlaka görmen gereken YKS Coğrafya dersine ait ipuçları, özetleri, formülleri ve notları derlemesi hazırladık!? Bu yazımızda Coğrafyanın Bölümleri, Fiziki Coğrafya, Beşeri ve Ekonomik Coğrafya, Bölgesel Coğrafya, Coğrafyanın İlkeleri, Dağılış, Nedensellik, Karşılıklı İlgi, Doğal ve Beşeri Unsurlar, Doğal Çevreyi Oluşturan Dört Doğal Sistem, Atmosfer, Hidrosfer, Litosfer, Biyosfer ve çok daha fazlası hakkında bilmen gerekenler ile İnsan ve Doğa konusuna ait soruları çözerken işine yarayacağını düşündüğümüz ipuçları yer alıyor. Umarız bu notlar sana yardımcı olur. İyi okumalar!☀️

???

Coğrafyanın Bölümleri

1. Fiziki Coğrafya
   • Klimatoloji: İklim Bilimi
   • Jeomorfoloji: Yerşekili Bilimi
     1. Jeoloji: Yerin iç yapısı
     2. Pedoloji: Toprak Bilimi
     3. Litoloji: Taş Bilimi
   • Hidrografya: Sular Bilimi
     • Oseonografya: Okyanus Bilimi
     • Limnoloji: GölBilimi
     • Potamoloji: Akarsu Bilimi
   • Biyocoğrafya: Canlılar Bilimi
     • Botanik: Bitki Bilimi
     • Zooloji: Hayvan Bilimi
2. Beşeri ve Ekonomik Coğrafya
   • Demografi coğrafyası
   • Yerleşme coğrafyası
   • Sanayi coğrafyası
   • Turizm coğrafyası
   • Tarım coğrafyası
   • Sağlık coğrafyası
   • Ulaşım coğrafyası
   • Siyasi coğrafya
   • Kültürel coğrafya
   • Tarihi coğrafya
3. Bölgesel Coğrafya
   • Bölgeler coğrafyası
   • Ülkeler coğrafyası
   • Kıtalar coğrafyası

• Nüfus Coğrafyası: Bu bilim dalı nüfusun özelliklerini, dağılışını, göçleri ve bunları etkileyen etmenleri inceler. Nüfus coğrafyası demografi ve sosyoloji bilimlerinden yararlanmaktadır.
• Yerleşme Coğrafyası: Yerleşmenin oluşumunu, gelişimini, özelliklerini ve bunları etkileyen etmenleri inceleyen bilim dalıdır. Arkeoloji ve tarih, yerleşme coğrafyasının yararlandığı bilim dallarıdır.
• Kültürel Coğrafya: Yeryüzündeki kültürleri, coğrafi bakış açısıyla inceleyen bilim dalıdır. Etnografya, paleontoloji ve arkeoloji bilimlerinden yararlanmaktadır.
• Siyasi Coğrafya: Siyasi olayların nedenlerini, meydana geldikleri yerlerle bağlantılarını ve bu olayların dağılışını inceleyen bilim dalıdır. Jeopolitik ve tarih, bu bilim dalının yararlandığı başlıca bilimlerdir.
• Tarihî Coğrafya: Geçmişe ait belge ve bilgilerden yararlanarak bir alanın geçmiş zaman dilimindeki coğrafi özelliklerini araştıran bilim dalıdır. Bu bilim dalı arkeolojiden yararlanmaktadır.
• Tarım Coğrafyası: Tarım ürünlerinin ekim ve dikimini, hayvan yetiştiriciliğini, balıkçılığı ve ormancılığı; neden, dağılış ve etkileşim ilkelerine göre inceleyen bilim dalıdır. Zooloji ve botanik bu bilim dalının yararlandığı başlıca bilim alanlarıdır.
• Sanayi Coğrafyası: İnsan faaliyetleri sonucunda ham ya da yarı işlenmiş maddelerin işlenerek mamul madde hâline gelmesi etkinliğiyle ilgili kolları, bu kuruluşların dağılışı ve bu dağılışta etkili olan faktörleri inceler.
• Ulaşım Coğrafyası: Kara, hava, demir ve deniz ulaşımını etkileyen faktörler ile bunların gelişimini ve dağılışını inceleyen bilim dalıdır.
• Enerji Coğrafyası: Enerji kaynaklarının oluşumunu, özelliklerini ve dağılışını inceleyen bilim dalıdır.
• Maden Coğrafyası: Madenlerin oluşumunu, özelliklerini ve dağılışını inceleyen bilim dalıdır.
• Ticaret Coğrafyası: Ticaretin ortaya çıkmasının nedenlerini, ticarete konu olan ürünlerin özelliklerini ve dağılışlarını inceleyen bilim dalıdır.
• Turizm Coğrafyası: Turizmin türlerine göre sınıflandırılması, dağılışı ve mekânla etkileşimini inceleyen bilim dalıdır.
• Sağlık Coğrafyası: Mekândan kaynaklanan sağlık sorunlarının nedenlerini ve dağılışını inceleyerek sentezleyen bilim dalıdır. Bu bilim dalı tıp biliminden yararlanmaktadır.

???

Coğrafyanın İlkeleri

• Dağılış İlkesi: Bu ilke haritalarla ifade edilir. “Nerede” sorusuna cevap verir.
• Nedensellik (sebep-sonuç): Bir olayın neden ve sonucunu araştıran ilkedir. Günlük hareket sonucunda gece ve gündüzün birbirini takip etmesi gibi.
• Karşılıklı İlgi (Bağlantı) İlkesi: Coğrafi olayların birbirleri ile olan bağlantılarının incelenmesidir. Su kaynakları ile yerleşmelerin arasındaki ilgi gibi.

Coğrafyanın Beş Temel Unsuru

• Konum: Her olayın yeryüzünde tanımlanabilir bir konumu  vardır.
• Bölge: Coğrafya,yeryüzünü özelliklerine göre farklı bölgelere ayrılır.
• Hareket: Yeryüzünde canlı ve cansız bütün unsurlar hareket halindedir.
• Yer: Yeryüzünde fiziki ,beşeri ve ekonomik özellikleri birbirinden farklı birçok yer vardır.
• Beşeri ve Fiziki Ortam İlişkisi: Fiziki ortam, insanın tüm faaliyetleriyle bağlı olduğu doğal çevreyi ifade eder.

???

İnsan ve Doğa

• Doğal Unsur: Oluşumunda insan etkisi bulunmaz. Dağlar, ovalar, platolar, Boğaz…
• Beşeri Unsur: İnsan etkisiyle oluşan unsurlardır. Köprü, baraj, kanal, Tarım…

İnsan ve Doğa etkileşim halindedir. Barajların yapılması, bataklıkların kurutulması, sulama kanallarının yapılması, madenlerin işlenmesi gibi.

Doğanın insanlara etkilerine örnekler:

• Güneyedoğu Asya’da bol yağıştan dolayı temel besin maddesinin pirinç olması
• Ekvatoral kuşakta insanların sürekli açık renk ve ince kıyafetler giymesi
• Karadeniz bölgesinde evlerin ahaşaptan yapılması
• Kutuplarda ekonomik faalieyetin balıkçılık olması

Gelişmiş ülkelerde insanın doğaya etkisi daha fazladır. ABD, İngiltere gibi.

???

Doğal Çevreyi Oluşturan Dört Doğal Sistem

1. Atmosfer (Hava Küre): İklim (sıcaklık, basınç, rüzgar, nem) olayları gerçekleşir.
2. Hidrosfer (Su küre): Okyanuslar, denizler, göller, akarsular, buzullar
3. Litosfer (Taş küre): Yere şekillerinin oluşması litosferde gerçekleşir. Dağlar, platolar, deprem, volkanik olaylar…
4. Biyosfer (Canlı küre): Mikroorganizmaların çeşitli bitki ve hayvanların yaşadığı ortamdır.

Coğrafyanın Geçmişten Günümüze Gelişimi

• Coğrafya kavramı ilk kez, Yunan kültüründe milattan önceki dönemlerde kullanılmaya başlanmıştır. Coğrafya kavramı ilk M.Ö. 3.yüzyılda Eratosthenes tarafından kullanılmıştır. Sözcük Eski Yunancada  “yer” anlamına gelen “geo” ile “betimleme” anlamına gelen “graphia” sözcüklerinin birleşmesinden oluşmuştur.
• İlk çağlarda coğrafya genellikle matematik, astronomi, felsefe ve tarih gibi alanlardaki düşünürlerin (Tales, Herodotos, Aristoteles, Batlamyus, Eratosthenes) yürüttükleri çalışmalardan oluşmaktadır. Örneğin, İlk Çağ’ın ünlü matematikçi ve filozoflarından Eratosthenes (Eratosten), coğrafya biliminin temellerini atan kişi olarak bilinir. Eratosthenes (Eratosten), enlem ve boylam sistemini icat etmiş ve Dünya’nın çevresini hesaplamıştır. Ancak, İlk Çağ’da coğrafyayla ilgili çalışmaları, günümüzdeki coğrafya anlayışına benzer şekilde yapması nedeniyle, ilk coğrafyacı Strabon kabul edilmektedir.
• İlk Çağ’da sınırlı olan coğrafya alanındaki çalışmalar, Orta Çağ’da İslam bilginlerinin katkılarıyla gelişme göstermiştir.
  • Biruni (978 – 1048), matematik coğrafya alanında önemli çalışmalar yapmıştır. Dünya’nın yarıçapı, yer ekseninin eğikliği ve meridyen yayları ile ilgili ileri sürdüğü ölçümler günümüzdeki değerlere çok yakındır.
  • İdrisi(1099 – 1154) ise, Dünya’nın yuvarlak olduğunu ispatlamış ve çizdiği Dünya haritasını kendinden sonraki coğrafyacılara miras bırakmıştır. İslâm coğrafyacılarının bilgi birikimini Kitab-ür-Rüşandi isimli eserinde toplamıştır.
  • Orta Çağın en büyük seyyahı olan İbni Batuta (1304 – 1365), gezilerindeki gözlemlerini İbni Batuta Seyahatnamesi isimli eserinde toplamıştır.
    İbni Haldun (1332 – 1406) ise beşeri coğrafya konularından oluşan bir eser yazmıştır.
  • Orta Çağ’ın ünlü seyyahı Marco Polo (1254 – 1324), gezilerine yönelik gözlemlerini bir eser halinde toplamıştır. Bu eser Avrupalıları coğrafi keşiflere özendirmiştir.
• Yeni ve Yakın çağlarda Kristof Kolomb, Bartolomeu Dias, Vasco Da Gama, Macellan ve Del Kano gibi kaşiflerin yeni yerler keşfetmeleri coğrafyanın önemini artırmıştır. Bu dönemde Avrupa’da Rönesans hareketinin başlaması, her alandaki bilim insanlarının düşüncelerini özgürce söylemelerine olanak sağlamıştır. Böylece coğrafyanın gelişimi kolaylaşmıştır. Örneğin, Kopernik (1473 – 1543), Dünya’nın Güneş etrafında döndüğünü söylemiştir. Bu görüşü, daha sonraki yıllarda İtalyan astronom, fizikçi ve matematikçi Galileo da desteklemiştir. Yeni ve Yakın Çağlarda coğrafyaya İslâm bilginleri de önemli katkılar yapmıştır. Örneğin, Osmanlı denizcisi ve harita bilimcisi Piri Reis (1465 – 1554), Amerika’yı gösteren Dünya haritaları ve Kitab-ı Bahriye adlı denizcilik kitabıyla tanınmıştır. 1513 yılında çizdiği Dünya haritası, günümüzdeki Dünya haritasına benzerlik göstermesi bakımından hayret vericidir. Ayrıca Katip Çelebi (1609 – 1657) Dünya’nın Aynası, ünlü seyyah Evliya Çelebi (1611 – 1682) Seyahatname adlı eserleriyle coğrafya bilimine önemli katkılar sağlamışlardır.
• Günümüzdeki modern coğrafya anlayışına ait ilk çalışmalar 19. yüzyıl başlarına kadar uzanmaktadır. Fiziki coğrafya alanında yaptığı araştırmaları ve keşifleri bulunan Humboldt (1769 – 1859), bu alandaki en ünlü Alman coğrafyacıdır.
• Güney Amerika Kıtası’nın batı kıyılarındaki soğuk su akıntısını bu bilim insanı keşfetmiştir. Bir başka bilim insanı Carl Ritter ise beşeri coğrafyanın kurucusu kabul edilmektedir. Modern coğrafya alanında ülkemizdeki çalışmalara Faik Sabri Duran, Besim Darkot, Reşat İzbırak ve Sırrı Erinç gibi bilim insanları öncülük etmiştir.
  Sonuç olarak, ilk çağlarda düşünürlerin yaşadıkları yerleri betimlemesi şeklinde dar bir alana sahip olan coğrafya, zaman içindeki gelişmelerle birçok konuyu içine alan geniş bir bilim dalı hâline gelmiştir.

???

Doğa ve İnsan Test ve Çözümleri

Coğrafya dersinde bolca soru çözerek pratik yapabilirsin. Bu konu, YKS Coğrafya testi için temel konulardan biri olduğu için iyice pekiştirmen önemli. Coğrafyanın Bölümleri, Fiziki Coğrafya, Beşeri ve Ekonomik Coğrafya, Bölgesel Coğrafya, Coğrafyanın İlkeleri, Dağılış, Nedensellik, Karşılıklı İlgi, Doğal ve Beşeri Unsurlar, Doğal Çevreyi Oluşturan Dört Doğal Sistem, Atmosfer, Hidrosfer, Litosfer, Biyosfer gibi alt başlıklar pek çok bilgi ve kavram içeriyor. Bu da daha çok soru tipini barındırdığı anlamına gelir. Bu konudan direkt soru gelebildiği gibi, farklı konuların da içinde sıkça geçtiğini görüyoruz. YKS Coğrafya ve okul yazılılarında sıklıkla sorulması tercih edilen konulardan biri.

Bilgileri, tanımları ve önemli tarihi gelişmeleri öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Coğrafya konu anlatımı videolarımıza da göz attıktan sonra, kendi kaynaklarından sonra MEB Kaynaklarına da göz atmanı tavsiye ediyoruz.? Coğrafya netleri yükseltmedeki anahtar bolca soru çözmek ve yapılamayan soruların doğrusunu öğrenmek.

☀️☀️☀️

Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.