Periyodik Sistem Konu Anlatımı ve Örnek Soru Çözümü

Periyodik Sistem konusu, TYT Kimya ve AYT Kimya için önemli bir konu. Her sene mutlaka soru geliyor. İlk konulardan biri olması sebebiyle, diğer konular için de bir temel oluşturuyor. Dilersen, bir önceki konu olan Atomun Yapısı konusunu tekrar ederek başlayabilirsin. Sizin için 9. Sınıf Kimya Periyodik Sistem ve 11. Sınıf Kimya Periyodik Sistem konularını tek bir yazıda birleştirdik. Bilgileri öğrendikten sonra soru çözmeye başladığında bu konunun sana çok kolay geleceğine eminiz! Kunduz eğitmenlerimizden Tıp öğrencisi Sefa, Periyodik Sistem konusu hakkında senin için çok faydalı bir yazı hazırladı ve mutlaka görmen gereken örnek soruları seçti! Periyodik tablo özellikleri nelerdir, değerlik elektron sayısı nedir, atom ve periyodik sistem nasıldır, periyodik tablo elementleri nelerdir gibi sorularınıza cevap bulabilmeniz için bu yazıyı okumanızı tavsiye ediyoruz.

Periyodik Sistem – Periyodik Tablo Özellikleri

Bugün kullandığımız periyodik sisteme en yakın periyodik sistem hangi bilim insanı tarafından düzenlenmiştir? Birçok bilim insanı elementleri çeşitli özelliklerine göre sınıflandırmaya çalışmıştır. Günümüzdeki periyodik tabloya en yakın sınıflandırma 1869 yılında Julius Lothar Mayer (Julis Lother Mayer) ve Dimitri Mendeleyev’in (Dimitri Mendeleyev) çalışmalarına dayanmaktadır.

PERİYODİK SİSTEM

PERİYODİK SİSTEM

KİMYA

PERİYODİK SİSTEM VİDEOSUNU İZLE PERİYODİK SİSTEM İLE İLGİLİ TÜM VİDEOLAR

MENDELEYEV VE PERİYODİK SİSTEM

Mendeleyev yaptığı çalışmalarda elementleri atom kütlelerine göre sıralamıştır.

• 63 elementi sınıflandırmıştır.
• Bu sıralamada elementlerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin de düzenli (periyodik) olarak tekrarladığını görmüştür.
• Mendeleyevin bu tabloda sıralama yaparken yanılgısı elementlerin özelliklerinin atom kütlelerine bağlı olduğunu düşünmesiydi.

MOSELEY VE MODERN PERİYODİK SİSTEM

İngiliz fizikçi Henry Moseley (Henri Mozli), X-ışınları ile yaptığı deneylerde çeşitli elementlerin atom numaralarını bulmuştur.

• Elementlerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin atom kütlesine değil, atom numarasına (proton sayısına) bağlı olduğunu kanıtlamıştır.

MODERN PERİYODİK SİSTEM

Periyodik sistem, elementlerin atom numaralarına göre sıralandığı, yatayda periyotlar ve dikeyde gruplardan oluşan çizelgedir. Periyodik tablo ya da elementler tablosu olarak da bilinir.

Periyodik tablo, elementlerin atom numarasına göre sıralandığı çizelgedir.

• Periyodik tabloda yatay sıralara periyot, dikey sütunlara grup denir. Periyodik tabloda 7 periyot ve 18 grup yer alır.
• Periyodik tablonun alt kısmında yer alan iki satırda 14’er element bulunur. Bu iki satır (lantanitler ve aktinitler) 6. ve 7. periyota dahildir.
• Her grupta yer alan elementlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri benzerdir. Periyot boyunca elementlerin özellikleri düzenli olarak değişir.

Periyodik Tabloda Elementlerin Yeri Nasıl Bulunur?

• Elementlerin periyodik tablodaki yerini tayin etmek için elektron dizilimindeki katman sayısı ve değerlik elektron sayısı kullanılır.
• Bir atomun değerlik elektronu sayısı, elementin periyodik tabloda A grup numarasını elde etmek için kullanılır. Değerlik elektronu, atomun son katmanındaki elektronlardır.
• Elementin atomlarındaki katman sayısı periyot numarasını bulmaya yarar.

Örnek verecek olursam:

Periyodik Sistem ve Elementlerin Sınıflandırılması

Temelde 4 tür element vardır

1. Metal
2. Ametal
3. Yarı Metal
4. Asal (soy) Gaz

Kunduz Kazandıran İpuçları serimizin devamı ile sen de bilgilerini pekiştirebilirsin!

METALLER

Periyodik sistemde 1A grubunda bulunan hidrojen ve 3A grubunda bulunan bor elementi dışında 1A, 2A, 3A gruplarında yer alan ve B grubu elementleri metaldir.

B grubu elementlerine geçiş metalleri denir

Periyodik tablonun alt kısmında bulunan Aktinitler ve lantanitler de iç geçiş metalleridir.

Metallerin Atomik Özellikleri

• Son katmanlarında az sayıda değerlik elektronu (1, 2, 3 gibi)  elektron bulundururlar.
• Elektron vermeye yatkındırlar.
• Bileşik oluştururken elektron vererek pozitif değerlikli katyon olurlar.
• Periyodik tablonun sol kısmında yer alırlar.

Metallerin Fiziksel Özellikleri

• Işığı iyi yansıttıkları için kendilerine has parlak yüzeyleri vardır.
• İşlenerek tel, levha şekline getirilebilir.
• Oda şartlarında katıdırlar. (cıva hariç)
• Elektriği iyi iletirler.
• Isıyı iyi iletirler. Isı iletim katsayıları yüksektir.
• Erime ve kaynama sıcaklıkları yüksektir.
• İki metal karışarak alaşım oluşturabilir.

Metallerin Kimyasal Özellikleri

• Serbest haldeyken monoatomik (Ca, Al, Cu gibi) yapıdadırlar
• Ametallerle iyonik bileşikler (KF gibi) ve basit tuzlar (NaCl gibi) oluştururlar.
• Metaller kendi aralarında bileşik oluşturmazlar.
• En aktif metaller 1A grubunda yer alır ve 1A grubunun son elementi olan fransiyum (Fr) en aktif metaldir.

AMETALLER

Periyodik sistemdeki H, C, N, O, F, P, S, Cl, Se, Br, I elementleri ametaldir.

Bilmen gereken önemli ametallerle alakalı kodlamalar var:

• HaCıNoF PaSCala Biber Ismarladı
• Hidrojen-Karbon-Azot-Fosfor-Fosfat-Kükürt-Klor-Brom-İyot

Genellikle 4A, 5A, 6A ve 7A grubunda yer alırlar ve değerlik elektron sayıları sırasıyla 4, 5, 6 ve 7’dir.

Ametallerin Atomik Özellikleri

• Son katmanlarında dört ya da daha fazla elektron bulundururlar. Oktet kuralına uyarken elektron alırlar ya da ortak kullanırlar.
• Ametaller elektron almaya yatkındırlar.
• Bileşiklerinde genellikle eksi yüklü (anyon), bir kısım ametaller pozitif yüklü (katyon) oluştururlar.
• Periyodik tablonun sağ kısmında yer alırlar. 5A, 6A, 7A grubu elementleri ametaldir.
• Hidrojen, 1A grubunda olmasına rağmen metal değil ametaldir.

Atomların Fiziksel Özellikleri

• Yüzeyleri parlak değil mattır.
• Dövülerek işlenemeyecek kadar kırılgan oldukları için tel, levha haline getirilemezler.
• Isı ve elektriği iletmezler. (grafit istisna)
• Metallere göre erime ve kaynama sıcaklıkları düşüktür.
• Oda koşullarında katı (S, P, C, I), sıvı (Br) ya da gaz (H₂, O₂, N₂ gibi) halinde bulunabilirler.

Ametallerin Kimyasal Özellikleri

• Doğada genellikler molekül halinde (O₂ gibi) bulunlar.
• Bileşik oluştururken elektron alabilirler ya da elektronu ortak kullanırlar. Metallerden elektron alır, ametallerle ortaklaşa elektron kullanırlar.
• Ametaller ametallerle kovalent (H₂O gibi), metallerle iyonik (NaCl gibi basit tuz) bileşik oluşturur.
• En aktif ametaller 7A grubunda yer alır. 7A grubunun ilk elementi olan flor (F) en aktif ametaldir.

YARI METAL

Yarı metaller hem metallerin hem de ametallerin özelliklerini taşırlar. Yarı metaller görünüşleri ve bazı fiziksel özellikleri ile metallere kimyasal özellikleri ile ametallere benzerler.

Periyodik tabloda 8 yarı metal vardır ve 3A, 4A, 5A, 6A gruplarına dağılmışlardır. Bunlar bor(B), silisyum (Si), germanyum (Ge), arsenik (As), antimon (Sb), tellür (Te), polonyum (Po) ve astatin (At) elementleridir.

Aşağıda yarımetallerin özellikleri sıralanmıştır:

• Tamamı oda koşullarında katı haldedir.
• Kristal yapılıdırlar. Bir kısmı parlak bir kısmı mat görünümlüdürler.
• Elektrik akımını ve ısıyı metallere göre az, ametallere göre çok iyi iletirler.
• Kırılgan olmadıkları için işlenerek tel ve levha haline getirilebilirler.
• Özellikle silisyum ve germanyumun yarı iletken özelliği elektronik devrelerde kullanılır.

SOY GAZLAR

helyum (He), neon (Ne), argon (Ar), kripton (Kr), Ksenon (Xe), radon (Rn) olmak üzere 6 tane asal gaz vardır.

Soy gazların Atomik Özellikleri:

• Periyodik sistemin en sağ tarafında 8A grubunda yer alırlar.
• Kararlı yapıda oldukları için elektron almaya ya da vermeye yatkın değillerdir.
• Atomlarının dış katmanında (değerlik elektronu) helyumda 2, diğerlerinde 8 elektron bulunur.
• Kararlı yapıdadırlar ve diğer element atomları oktet ve dublet kuralına uyarlar. Ametaller elektron alarak, metaller ise elektron vererek soy gaz elektron dizilimine ulaşmaya çalışır.

Soy Gazların Fiziksel Özellikleri:

• Renksiz ve kokusuzdurlar.
• Oda koşullarında (doğada) gaz halinde bulunurlar.
• Erime ve kaynama sıcaklıkları çok düşüktür.

Soy Gazların Kimyasal Özellikleri

• Tek atomlu (monoatomik) yapıdadırlar.
• Doğada serbest halde bulunurlar.
• Kararlıdırlar, kimyasal tepkimelere girmezler (kimyasal reaksiyonlara karşı ilgisizdirler) ve bileşik oluşturmazlar.
• Grubun son üyesi olan radon (Rn), radyoaktif özellik gösterir.

Periyodik tabloda grupların bütün grupların özel isimleri de vardır:

• 1A grubu Alkali metal’ler denir. Hidrojen hariç hepsi metaldir.
• 2A grubu Toprak alkali metalleri denir. Hepsi metaldir.
• 3A grubu Toprak metalleri (ya da Bor grubu) olarak adlandırılır.
• 4A Karbon grubu olarak adlandırılır.
• 5A Azot grubu (ya da nitrojen grubu) olarak adlandırılır.
• 6A Oksijen (ya da Kalkojen) grubu olarak adlandırılır.
• 7A grubu Halojenler olarak adlandırılır.
• 8A grubu Soygazlar bu grupta yer alır.
• B grubu elementlerinin tamamı metaldir. B grubu elementlerine geçiş metalleri de denir. 2A grubu ile 3A grubu arasında yer alır.

PERİYODİK TABLO ÖZELLİKLERİ

1) ATOM YARIÇAPI

Atom yarıçapı basitçe atomun çekirdeğinden en dıştaki katmanına olan uzaklık diyebiliriz.

• Periyodik cetvelde atom yarıçapı şu şekilde değişir:
  • Aynı periyotta soldan sağa doğru atom yarıçapı ve hacmi azalır.
• Bir genelleme yapılırsa, aynı katman sayısına sahip atomlardan proton sayısı fazla olanın atom yarıçapı küçük olur.

Örnek: Katman sayıları 3 olan (3. periyotta bulunan) sodyum ve alüminyum elementlerinden alüminyumun proton sayısı sodyumdan daha fazla olduğu için atom yarı çapı daha küçüktür.

Peki, atom çapı nasıl artar? Nötr bir atom elektron verdiğinde atom çapı küçülür. Nötr bir atom elektron aldığında atom çapı büyür.

2) İYONLAŞMA ENERJİSİ

Gaz hâlindeki nötr bir atomdan elektron kopararak pozitif yüklü iyon oluşturmak için verilmesi gereken enerjiye iyonlaşma enerjisi denir.

• Nötr bir X atomundan bir elektron koparmak için verilmesi gereken enerjiye 1. iyonlaşma enerjisi denir.
• İyonlaşma enerjisi endotermik (ısı alan) bir olaydır
• İyonlaşma enerjileri arasında; İ.E1 < İ.E2 < İ.E3 < İ.E4 ……< İ.En ilişkisi bulunur. Çünkü elektron her koptuğunda elektron başına düşen çekim kuvveti artar. Elektron koparmak zorlaşacağı için verilmesi gereken enerji de artar.
• Bir atomun elektron sayısı kadar iyonlaşma enerjisi vardır.

İyonlaşma enerjisi:

• Periyotlar boyunca soldan sağa doğru artar. Bunun nedeni periyot boyunca artan proton sayısı ve dolayısıyla artan çekirdek çekim gücüdür
• Grup boyunca yukarıdan aşağıya doğru azalır. Bunun nedeni grup boyunca enerji düzeyi sayısının artması böylelikle çekirdek ile dış katmanlardaki elektronlar arasındaki mesafenin artmasıdır.

İyonlaşma Enerjisine Göre Grup Bulma:

İyonlaşma enerjisi değerlerinden yararlanılarak bir atomun değerlik elektronu sayısı ve dolayısıyla grup numarası bulunabilir.

Ardışık iki enerji düzeyinde yaşanan iyonlaşma enerjisi değeri sıçraması, atomun değerlik elektronlarının bittiği ve bu nedenle elektron koparmanın zorlaşacağı anlamına gelir.

Yukarıdaki tablo incelendiğinde bir elementin iyonlaşma enerjisinde ani artış yaşandığı seviye ile grup numarası arasındaki ilişki görebilirsin.

• İ.E’deki ani artış değerlik elektronlarının biterek bir alt katmana geçildiğini gösterir. Kolay kopan elektronlar değerlik elektronlarıdır.
• Değerlik elektronu da A gruplarında grup numarasını verir.
• H atomunun 1, He’un 2, Li’nin 3, Be’un 4 iyonlaşma enerjisi bulunur. Bir atomun kaç elektronu varsa o kadar iyonlaşma enerjisi vardır. Yeterli enerji verildiğinde atomun tüm elektronları koparılabilir.

3) ELEKTRON İLGİSİ

Gaz hâlindeki nötr bir atomun elektron alarak negatif yüklü iyon oluşturması sırasındaki enerji değişimine elektron ilgisi denir

• E.İ. ile gösterilir.
• Elektron ilgisi, genellikle ekzotermik (ısı veren) bir olaydır.
• Metallerin ve soygazların elektron ilgisi yoktur, sadece ametallerde elektron ilgisi gözlemlenir.

Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe elementin elektron ilgisi artar.

Aynı grupta yukarıdan aşağıya inildikçe elementlerin elektron ilgisi azalır fakat 7A grubunda bulunan florun elektron ilgisinin daha büyük olması beklenirken elektron ilgisi en büyük olan klordur. Bunun nedeni flor atomunun son orbitalindeki elektronlar arası itme kuvvetinin, klor atomunun son orbitalindeki elektronlar arası itme kuvvetinden fazla olmasıdır (Klor atomunun yarıçapı flor atomundan büyüktür.).

4) ELEKTRONEGATİFLİK

Bir atomun bağ elektronlarını kendine çekme yeteneğinin ölçüsü olarak tanımlayabiliriz.

• Elektronegatifliği en yüksek olan element 7A grubundaki flor elementidir. Elektronegatifliği en düşük element ise 1A grubundaki fransiyum elementidir. Soy gazların bağ yapma eğilimleri olmadığı için elektronegatiflik değerinden bahsedilmez.
• Ametallerin elektronegatifliği metallerden yüksektir.

Periyodik tabloda soldan sağa doğru gidildikçe atom çapı küçülür, elektronegatiflik artar.

Aynı grupta yukarıdan aşağı doğru gidildikçe atom çapı artar, çekirdeğin çekim gücü azalır, elektronegatiflik azalır.

5) METALİK – AMETALİK ÖZELLİK

Metalik özellik nasıl artar? Ametalik özellik nasıl artar?

• Metalik özellik periyodik cetvelde (aynı grup içerisinde) sağdan sola ve (aynı periyot içerisinde) yukarıdan aşağıya gittikçe artar.
• Ametalik özellik periyodik cetvelde (aynı grup içerisinde) sağdan sola ve (aynı periyot içerisinde) yukarıdan aşağıya gittikçe azalır.

1A grubundaki alkali metaller en elektropozitif elementlerdir. 7. periyot 1 A grubundaki fransiyum (Fr) en aktif metaldir

7A grubundaki halojenler periyotlarındaki en elektronegatif elementlerdir. Bu gruptaki flor periyodik sistemdeki en aktif ametaldir.

Periyodik cetvelde soldan sağa gidildikçe ne olur? Periyodik cetvelde yukarıdan aşağıya gidildikçe ne olur? Görselimizden inceleyelim:

Kunduz Kazandıran İpuçları serimiz ile sen de konu hakkında öğrendiklerini pekiştirebilirsin!

Periyodik Sistem Örnek Soru Çözümü

9. Sınıf Periyodik Sistem konusunu tam olarak anlamak için senin de tahmin edeceğin üzere bol bol soru çözümü yapmak da çok önemli. Bilgileri, tanımları ve önemli ipuçlarını öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli.Kunduz’da şu ana kadar, Periyodik Sistem konulu binlerce soru alanında uzman Kimya eğitmenleri tarafından çözüldü. Şimdi, bu soru ve çözümleri inceleyebilirsin!

KİMYA

PERİYODİK SİSTEM

Buna göre, X elementinin periyodik sistemdeki yeri aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

PERİYODİK SİSTEM İLE İLGİLİ DAHA FAZLA SORU GÖRÜNTÜLE ÇÖZÜMÜ GÖR

Daha fazla Periyodik Sistem sorusu ve detaylı çözümlerini görmek istersen, aşağıdaki butona tıklayabilirsin! Uygulamamız içerisinden ücretsiz erişebileceğin soru ve detaylı çözümler ile, bu konudaki hakimiyetini arttırman mümkün!

☀️☀️☀️

Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.
Uygulamada senin için hazırlanmış , tüm konuları öğrenebileceğin premium içerik ders videolarını incelemeyi unutma!