Solunum Sistemi, YKS Biyoloji için çok önemli bir konu. Solunum nedir, solunum sistemi organları ve solunum sistemi hastalıkları nelerdir öğrenmek için bu konu anlatım yazımızı mutlaka incelemelisin. Bilgileri öğrendikten sonra soru çözmeye başladığında bu konunun sana çok kolay geleceğine eminiz! Kunduz Biyoloji eğitmenlerimizden İstanbul Üniversitesi Mezunu Elif Hoca, Solunum Sistemi konusu hakkında senin için çok faydalı bir yazı hazırladı!
Solunum Nedir? Solunum Sistemi Amacı
Solunum Sistemi
Solunum Sistemi
Hücresel solunum için gerekli O2‘yi atmosferden alarak hücrelere, hücrelerde oluşan CO2‘nin ise dış ortama verilmesini sağlamak, solunum sisteminin amacıdır.
Yazımıza başlamadan önce konu anlatım videomuzu izleyebilirsin!
İç ve Dış Solunum
Dış Solunum: Hava -Akciğer arasında gerçekleşir.O2 alveolden kana ,CO2 alveollerden difüzyon ile dışarı atılır.
İç solunum: Kan – Doku hücreleri arasında gerçekleşir. Kandaki O2 hücrelere, hücrelerdeki CO2 difüzyon ile kana verilir.
- Solunum gazları basit difüzyon ile taşınır. ATP harcanmaz.
- Solunum gaz alışverişi, hücresel solunum ise ATP üretimi sağlar.
Canlılarda Solunum Organlarının Ortak Özellikleri
- Geniş
- İnce
- Nemli
- Tek katlı yassı epitel yapıda
- Trake hariç bol kılcal damarlı
- Tüm gaz değişimleri difüzyonla sağlanır.
Memelilere Özgü
- Alveol
- Diyafram kası
- Olgun alyuvarların çekirdeksiz olması
O2 ve CO2 taşınımı Dolaşım Sistemi ile taşınır!
Solunum Sistemi Organları
İnsanda solunum sistemi: ağız, burun, yutak(farinks), gırtlak(larinks) soluk borusu(trake) ve akciğerlerden meydana gelir.
Burun
- Solunum sisteminin dışa açılan kısmı
- Havanın alınması ve atılmasını sağlar.
- Mukus sayesinde havanın nemlenmesini sağlar.
- Kıllar mukusla beraber çeşitli mikroorganizmaları ve tozları tutar.
- Kan damarları havayı ısıtır.
Öğrendiklerini pekiştirmek için kısa bir mola verip videomuzu izleyebilirsin!
Yutak
- Kas ve mukoza yapılıdır.
- Üst kısmı burun boşluğu, alt kısmı yemek borusuna bağlıdır.
Gırtlak(Larinks)
- Soluk borusu başlangıcında yer alır.
- Elastik kıkırdak ve bağ dokudan oluşur.
- İç kısmı silli epitel dokuda.
- Üst kısımda Epiglottis (gırtlak kapakçığı) yer alır.Yutma sırasında gırtlağın yukarı doğru hareketi ile bu kapak soluk borusunu kapatır.Besinlerin soluk borusuna kaçışını engeller.
Soluk Borusu(Trake)
- Dışta bağ doku bulunur.
- C şeklinde Kıkırdak halkalardan oluşur.Bu halkalar soluk borusunun gergin ve açık kalmasını sağlar.
- İç yüzeyi Silli Silindirik Epitel yapıdadır.Aralarında mukus salgılayan Goblet hücreleri yer alır.Mukus alınan havanın nemlendirilmesi, toz ve yabancı maddeleri tutar.
- Yemek borusuna bakan kısmında kıkırdak doku yerine düz kaslar bulunur. Düz kas yutma esnasında genişler. Lokmanın mideye gidişi kolaylaştırır.
- Soluk borusu her biri bir akciğere giden iki bronşa ayrılır. Bronşlar akciğer içerisinde giderek daha incelen dallara ayrılarak bronşçukları oluşturur. Bronşçuklar alveol adı verilen hava keseleri ile sonlanır.
- Soluk borusu ve bronşun yapısı aynı olup C şeklinde kıkırdak halkalardan oluşur.
- Bronşiollerde kıkırdak halka yoktur. Düz kas yapısındadır.
Akciğerler
- İki tane Akciğer bulunur.
- Süngerimsi yapıdadır, kas yoktur.
- Sağ akciğer 3 loblu ve sol akciğer 2 lobludur.
- Akciğerlerin bulunduğu göğüs boşluğu diyafram kası (çizgili kas yapıda) ile karın boşluğundan ayrılır.
- Dışta pleura zarı bulunur.
- Pleura zarı çift katlı. İki zar arasında pleura sıvısı bulunur. Bu sıvı nefes almayı kolaylaştırır ve kaburga kemiklerinin akciğere zarar vermesini önler.
- Akciğerler içerisinde Alveoller yer alır.Alveoller kılcal kan damarlarının oluşturduğu yapıdır.
- Memelilerde gaz alışverişi alveollerde sağlanır.
- Alveoller solunum yüzeyini artırır.
- Alveoller tek katlı yassı epitel(endotel) yapıdadır.
- Alveol sadece memeliye özgüdür.
- Alveollerin iç yüzeyi surfaktan ile kaplı.
- Surfaktan protein ve fosfolipit karışımı bir salgı olup lipoprotein yapılı.
- Surfaktan alveollerin yüzey gerilimini düşürür, su kaybını önler, alveollerin açık kalmasını sağlar.
Soluk Alıp Verme Mekanizması
Soluk Alma
- Diyafram kası kasılır ve diyafram düzleşir.
- Kaburgalar arası kaslar kasılır.Kaburga uçları yukarı doğru hareket eder.
- Göğüs kafesi genişler ve akciğerlerin hacmi artıp, basıncı azalır.Karın boşluğu hacmi daralır, iç basıncı artar.
- Akciğerdeki hava basıncı dışarıdaki hava basıncının altına düşer.
- Soluk alınır ve hava akciğerlere dolar.
Soluk Verme
- Diyafram kası gevşer ve kubbeleşir.
- Kaburgalar arası kaslar gevşer ve kaburga uçları aşağı doğru hareket eder.
- Göğüs kafesi daralır ve akciğerlerin hacmi azalıp, basıncı artar.Karın boşluğu hacmi artar, basıncı azalır.
- Alveollerdeki hava basıncı dışarıdaki hava basıncından yüksek hale gelir.
- Alveollerdeki hava basıncının yükselmesi havanın dışarı atılmasını sağlar.
NOT: Soluk verme olayında geri yaylanma basıncı da etkilidir.Bu basınç elastik lif ve pleura sıvısının oluşturduğu yüzey gerilimi sayesinde oluşur.
NOT: Soluk alma aktif ,Soluk verme pasif bir olaydır.
Solunum Kontrolü
- Solunum refleksi omurilik soğanı ve pons merkezleri tarafından denetlenir. Beyindeki solunum merkezi istemli solunumu kontrol eder.
- Solunum hızını düzenleyen en temel faktör CO2 oranıdır. Kandaki O2 yoğunluğunun etkisi en azdır ancak atmosferdeki O2 oranı aşırı düşerse solunum merkezi uyarılır, solunum hızlanır.
-Metabolik faaliyetleri hızlanan bir insanda sırasıyla:
1-Doku hücrelerinde CO2 oranı artar
2-Kan pH ‘sı düşer asitlik artar.
3-Solunum merkezi uyarılır ve solunum hızlanır.
Egzersiz yapan kişide sırasıyla: kas-dolaşım-solunum hızlanır.
- Korku, heyecan, stres solunumu hızlandırır.
- Sempatik sinirler solunumu hızlandırır, Parasempatik sinirler(asetilkolin) yavaşlatır.
- Adrenalin solunumu hızlandırır.
- Tiroksin artışı metabolizmayı hızlandırır ve solunumu artırır.
- Ortam sıcaklığı azalırsa solunum hızlanır.
- Ortam basıncı artarsa solunum azalır.
- Yükseklere çıkıldıkça O2‘nin kısmi basıncı düşer, alyuvar sayısı artar ve solunum hızlanır.
Solunum Pigmentleri
- Kanda solunum gazlarını taşıyan protein ve metal iyonlarından oluşan solunum pigmentleri bulunur.
- Pigmentler kanın gaz taşıma kapasitesini artırır. (olgun alyuvar hücrelerin çekirdeksiz olmasıda gaz taşıma kapasitesini artırır.)
- Tüm omurgalılarda solunum pigmenti hemoglobin olup alyuvar içinde yer alır. Fe(demir) içerir. Fe sayesinde kana kırmızı rengini verir.
- Hemoglobin solunum gazları ile tersinir tepkime verir.
- Hemoglobin alyuvar içinde bulunursa O2 taşıma kapasitesi, plazmada bulunursa O2 depolama kapasitesi artar.
Solunum Pigmentlerinin Ortak Özellikleri
- Protein yapılı
- Kana renk verir.
- O2 ve CO2 ile birleşip ayrılır.
- Kanın O2 taşıma kapasitesini artırır.
Akciğerlerden geçen hemoglobinin oksijene doymuşluğu %98 civarındadır. Dinlenme durumundaki bir bireyde dokulardan geçen hemoglobinin oksijene doymuşluğu %70’dir. Buna göre %98-%70=%28’lik oksijen dinlenme durumundaki dokulara bırakılmış olur. Egzersiz yapan bireyde %98-%18=%80’lik oksijen dokulara bırakılmış olur.
Solunum Sistemi Hastalıkları
Zatürre (Pnömoni)
- Akciğer dokusunun iltihaplanması.
- Bakteri, virüs, parazit, akciğere kaçan yabancı maddeler neden olur.
Verem
- Mycobacterium tuberculosis bakteri türü sebep olur.
- Akciğer ve farklı organlarda iltihaplanma oluşturur.
Astım (Nefes Darlığı)
Solunum yollarında bulunan yabancı maddelere karşı gelişen bir alerji durumu
Amfizem
Bronşlara bağlı olan alveol keseciklerini birbirinden ayıran duvarların yıkılması sonucu oluşan hastalık.Akciğerlerdeki gaz değişim yüzey alanı azalır.
Koah
Bronşit, astım, amfizem nedeniyle akciğerdeki borucuklar daralır ve Koah oluşur.
Karbonmonoksit Zehirlenmesi
Hemoglobinin O2 yerine CO(karbonmonoksit) ile bağlanması sonucu oluşur.
Vurgun
Vücut içi sıvılarda gazlar çözünmüş haldedir. Basıncın yüksek olduğu durumdan alçak basınca geçilirse çözünmüş gazlar (özellikle N2) gaz hale geçerek kılcal damarları tıkayabilir. Ölüm ve felçle sonuçlanır.
Örnek Soru Çözümü
Solunum Sistemi konusunu tam olarak anlamak için senin de tahmin edeceğin üzere bol bol soru çözümü yapmak da çok önemli. Çünkü bilgileri öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekiyor. Biyoloji Konu Anlatımı videolarımıza da göz attıktan sonra, kendi kaynaklarından sonra MEB Kaynaklarına da göz atmanı tavsiye ediyoruz. Soluk Alma ve Verme ile ilgili ders notlarına da buradan ulaşabilirsin. Kunduz’da şu ana kadar, Solunum Sistemi konulu binlerce soru alanında uzman Biyoloji eğitmenleri tarafından çözüldü. Şimdi o sorulardan birkaçı senin için burada. Daha fazla Solunum Sistemi sorusu ve detaylı çözümlerini görmek istersen, aşağıdaki butona tıklayabilirsin!
☀️☀️☀️
Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.