Bitkisel Dokular – Bitki Doku ve Organları Ders Notları

Konu çalışmalarını tamamladıktan sonra, zaman zaman notlarına ve formüllere bakmaya ihtiyaç duyabilirsin. Tekrar yaparken ya da soru çözerken notlara göz atmak ve gerekli ipuçlarını almak, öğrenme aşamasında sana epey yardımcı olacaktır. Kunduz ekibi olarak, alanında uzman eğitmenlerimizin de desteğiyle, her konuda mutlaka görmen gereken ipuçlarını, formülleri, ders notlarını senin için derliyoruz!? Bu yazımızda Bitkisel Dokular Meristem Doku, Temel Doku, Örtü Doku ve İletim Doku, Bitkisel Organlar Kök, Gövde ve Yaprak hakkında bilmen gerekenler ile Bitki Doku ve Organları konusuna ait soruları çözerken işine yarayacağını düşündüğümüz ipuçları yer alıyor. Umarız bu notlar sana yardımcı olur. İyi okumalar!

???

Bitkisel Dokular Nelerdir?

• Meristem Doku
• Temel Doku
• Örtü Doku
• İletim Doku

Meristem Doku

Canlı kaldığı sürece sürekli bölünebilme yeteneğine sahip hücrelerden oluşur. Bütün bitkisel yapılar meristem hücrelerinin farklılaşması ile oluşur. Bu nedenle meristem hücrelerine bitkisel kök hücre de diyebiliriz.

Meristem doku hücreleri sürekli mitozla bölünme özelliğine sahiptir. Hücreleri canlı, küçük, ince çeperli, bol sitoplazmalı, genellikle kofulları yok ya da çok küçüktür. Büyük çekirdekli ve çekirekler ortadadır. Hücreler arasında boşluk yoktur, sıkı dizilmişlerdir. Metabolizmaları çok hızlıdır.

Kambiyum, odunsu ve bazı otsu bitkilerin kök ve gövdelerinde iletim demetlerinin oluşmasını, böylece enine büyümeyi sağlayan dokudur. Her yıl biri ilkbahar diğeri sonbaharda iki defa mitoz geçirir ve yaş halkalarını oluşturur. Her yıl yeni iletim demetlerinin oluşumunu sağlar.

Mantar kambiyumu, bitkilerde koruyucu doku olan mantar dokuyu (peridermis) oluşturan dokudur. Bitki kalınlaştıkça mantar tabakanın en dışındaki hücre sıraları gerilime dayanamaz ve parçalanır. Mantar kambiyumu aktif bir şekilde bölünerek bu tabakayı devamlı yeniler.

Temel Doku

Birincil ve ikincil meristem doku hücrelerinin farklılaşmasıyla ve bölünme özelliklerini yitirmesi ile oluşur.

Parankima, bitkide bütün organların temel yapısını oluşturan doku çeşididir. Bitkinin her organında bulunur.Parankima hücreleri genellikle canlı, ince çeperli ve bol sitoplazmalı, küçük kofulludur. Görevlerine göre 4 çeşit parankima bulunur: özümleme, depo, iletim, havalandırma

Kollenkima (pek doku), büyükte ve glişmekte olan bitkilerin genç gövdelerinde yaprağın orta damarında, çiçek ve yaprak saplarında bulunur. Eğilme, bükülme ve çarpmaya karşı bitkiye mekanik destek sağlayan, çeperi kalınlaşmış hücrelerden oluşan dokudur. Kalınlaşma hücre çeperlerinde selüloz ve pektin birikmesiyle oluşur. Köşe ve levha kollenkiması gibi çeşitleri vardır.

Sklerenkima (sert doku), ilk oluştuklarında canlı olan bu hücreler, zamanla çeper kalınlaşması ve buna bağlı madde alışverişi yapamamasından dolayı ölür. Hücrelerinin çeperleri selüloz ve lignin (odun özü) gibi maddelerin birikimi ile kalınlaşmıştır. Sklerenkima lifleri ve taş hücreleri gibi çeşitleri vardır.

Örtü Doku

Kök, gövde, yaprak ve meyvelerin üzerini örten dokudur. Epidermis ve peridermisten oluşur.

Epidermis, tek sıra hücrelerden oluşan bitkinin yaprak, genç gövde ve kök gibi yapıların üzerini örten en dış tabakadır. Hücreleri büyük kofulu, az sitoplazmalıdır. Kloroplast bulunmaz, fotosentez yapmaz. Hücrelerinin arasında boşluk bulunmaz. Genellikle tek sıra halinde dizilir.

Epidermis hücelerinin dışarıya bakan yüzeyinde su kaybını önleyen umsu yapıda kutin denilen madde birikimi ile oluşan kutikula tabakası bulunur.

Bitkinin toprak altı organlarında (kök sisteminde) kutikula tabakası bulunmaz. Stoma oluşturmaz

Peridermis, çok yıllık bitkilerin kök ve gövdelerinde bulunur. Epidermisin parçalanmasıyla oluşur. Dış yüzeyde mantar kambiyumundan oluşan mantar hücreler vardır. Mantar hücreleri ölüdür. Hücre çeperi suberin biriktirmiştir. İçleri hava ile doludur. Bitkiyi sıcak, soğuk, su kaybı ve mekanik etkilerden korur.

Peridermis üzerinde lentisel (kovucuk) denilen açıklıklar bulunur. Lentiseller, gövde içinde bulunan canlı hücreler ile dış ortam arasındaki gaz alışverişini sağlar.

Lentiseller, epidermiste bulunan stomalara karşılık gelirler.

Epidermis hücrelerinin farklılaşmasıyla oluşan yapılar Stoma, hidatot, tüy ve emergens (diken)dir.

• Stoma: Genelikle bitkilerin yeşil kısımlarında, özellikle yaprakve gövde epidermisinde bulunur. Bitkinin çevreyle gaz alışverişini sağlar. Kloroplast taşıdığı için fotosentez yapar. Açılıp kapanabilen canlı hücrelerdir. Terlemeyi sağlar. Terleme ile sadece su molekülü gaz formunda atılır.
• Hidatot (Su Savağı): Yaprak uçlarında ve kenarlarında bulunan açıklıklardır. Geceleri terlemenin olmadığı ya da havanın neme doyduğu zamanlarda alınan fazla suyun sıvı olarak atılmasını sağlar.
• Tüyler: Epidermis hücrelerinin ışarıyadoğru meydana getirdikleri uzantılardır. Bitkide tüylerin görevleri koruma, savunma, tutunma, emme, salgı yapmadır.
• Emergensler: Bitkinin hayvanlara karşı korunmasında etkili olan yapılardır.

İletim Doku

Bitkilerde köklerle alınan su ve mineralleri, yaprak ve diğer organlara, fotosentezle üretilen orgnik maddeleri de yapraklardan bitkinin diğer organlarına taşıyan dokudur.

Ksilem (odun boruları), kökten emici tüylerle alınan su ve suda çözünmüş minerallerin bitkinin göve ve yapraklarına taşınmasını sağlar. Trake ve trakeit hücrelerinden oluşmuştur. Hücreleri öldürür. Madde taşınması kökten yaparaklara doğrudur, tek yönlüdür. Taşıma hızlıdır.

Floem (soymuk boruları), yapraklarda fotosentez ile üretilen ve köklerden alınan organik maddeleri bitkinin diğer kısımlarına iletmektedir. Kalburlu hücre ve arkadaş hücresi olmak üzere iki tip hücreden oluşmuştur. Hücreleri canlıdır. Madde taşınması çift yönlüdür ve taşınım yavaştır. Kambiyumun iç tarafında ksilem, dış tarafında floremler dizilir.

• Kurak bölge bitkilerinin yaprak yüzeyleri dar, kutikula tabakaları kalın, yaraktaki tüy miktarı fazla, kök osmotik basıncı yüksek, stoma sayısı az ve genellikle yaprağın altında ve epidermis çukuruna gömülü halde bulunur.
• Nemli bölge bitkilerinin yaprak yüzeyleri geniş, kutikula tabakaları ya yok ya da çok ince, yapraktaki tüy sayısı az ya da yok, stoma sayısı fazla ve yaprağın here iki yüzeyinde ve epidermisin çıkıntısında bulunur.

???

Bitkisel Organlar

• Kök
• Gövde
• Yaprak

Kök

Kök sisteminin temel görevleri; bitkiyi toprağa bağlama, emme (su ve mineral), taşıma, büyüme, hormon üretmedir.

Sürgün sistemini, toprak üstü gövde ve dallar oluşturur. Gövdenin dalları üzerinde yapraklar, çiçekler, tomurcuklar ve meyveler bulunur. Tomurcuklar yeni dalları, yaprakları ve çiçekleri oluşturur. Sürgün sisteminin temel görevleri büyüme, depolama, üreme, fotosentez, taşıma, hormon üretmedir.

Kökün boyuna kesiti incelendiğinde kaliptra, hücre bölünme bölgesi, uzama bölgesi ve olgunlaşma bölgesi olmak üzere dört bölümde incelenir.

Kaliptra, kök ucunu örten koni şekilli yapıdır. Hücreleri jelaltinimsi bir madde üretir. Bu madde kök ucunun toprak içinde kolayca ilerlemesini sağlar.

Suyun ve suda çözünmüş minerallerin topraktan emilmesini sağlayan emici tüyler kökün olgunlaşma bölgeside yer alır.

Genç bir kök enine kesitinden dıştan içe doğru sırasıyla bulunan yapılar: epidermis → korteks →endodermis → merkezi silindir

Endodermis Tabakası: Sadece kökte bulunan özel bir bölgedir. Tek sıralı hücrelerden oluşur. Korteks ile merkezi silindiri birbirinden ayırır. Emici tüylerin aldığı su ve minerallerin ksileme aktarılmasında etkilidir.

Tek çenekli ve çift çenekli bitki kökleri arasındaki en önemli fark merkezi silindirdeki dokuların düzenlenişidir.

Çift çenekli bitki köklerinde öz bulunmaz.

Tek çenekli bitki köklerinde kambiyum bulunmaz. İletim demetleri düzensiz / dağınık dağılım gösterir. (Kapalı iletim demeti)

Çift çenekli bitki köklerinde kambiyum bulunur. İletim demetleri düzenli dağılım gösterir (açık iletim demeti).

Yaprak

Yaprağın temel görevleri:

• Fotosentez ile besin üretme
• Stomalardan gaz değişimini sağlama
• Terleme ve damlama yoluyla fazla su ve minerallerin atılması
• Yaprak dökümü ile zararlı maddelerin bitkiden uzaklaştırılmasını sağlama

Yapraklar birçok bitkide böcekleri çekme, besin ve su depo etme, bitkiyi hayvanlardan koruma (ısırgan otu gibi), böcekleri yakalama (böcekçil bitkiler gibi) işlevleri de vardır.

Birçok tek çenekli bitkilerde yaprak sapı bulunmaz.

Tek çenekli bitkilerde paralel damarlanma, çift çenekli bitkilerde ağsı damarlanma görülür.

Yaprak enine kesitinde, epidermis, iletim dokusu ve mezofil tabakası olmak üzere üç ana bölüm bulunur.

Yapraklarda en fazla kloroplast palizat parankiması hücrelerinde bulunur. Dolayısıyla en fazla fotosentez de palizat parankiması hücrelerinde gerçekleşir.

???

Şimdi Bitkisel Dokular ve Organlar soru çözümlerine devam edebilirsin!

Bitkisel Dokular ve Organlar konusunda bolca soru çözerek pratik yapabilirsin. Bitki Doku ve Organları konusu, Biyoloji dersi için temel konulardan biri olduğu için iyice pekiştirmen önemli. Bitkisel Dokular Meristem Doku, Temel Doku, Örtü Doku ve İletim Doku, Bitkisel Organlar Kök, Gövde ve Yaprak gibi alt başlıklar pek çok bilgi ve kavram içeriyor. Bu da daha çok soru tipini barındırdığı anlamına gelir. Bu konudan direkt soru gelebildiği gibi, farklı konuların da içinde sıkça geçtiğini görüyoruz. Ders Biyoloji olunca, bu kavramlar, her zaman karşımıza çıkabilir! TYT Biyoloji ve AYT Biyoloji testlerinde de sıklıkla sorulması tercih edilen konulardan biri.

Bilgileri, tanımları ve önemli ipuçlarını öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Biyoloji konu anlatımı videolarımıza göz attıktan sonra, kendi kaynaklarına ek olarak MEB Kaynaklarını da incelemen faydalı olabilir. TYT ve AYT Biyoloji dersindeki netleri yükseltmedeki anahtar, konu çalışmalarını tamamladıktan sonra bolca soru çözmek ve yapılamayan soruların doğrusunu öğrenmek.

Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.