10. sınıf konularından Mayoz Bölünme konusu, TYT Biyoloji ve AYT Biyoloji için önemli bir konu. Her sene mutlaka soru geliyor. İlk konulardan biri olması sebebiyle, diğer konular için de bir temel oluşturuyor. Bu konunun daha iyi oturması için öncesinde Eşeyli Üreme konusunu tekrar edebilirsin. Bilgileri öğrendikten sonra soru çözmeye başladığında bu konunun sana çok kolay geleceğine eminiz! Kunduz Biyoloji eğitmenlerimizden Sakine Hoca, Mayoz Bölünme konusu hakkında senin için çok faydalı bir özet yazısı hazırladı!
Mayoz Bölünme
Mayoz Bölünme
Mayoz Bölünme Nedir?
- Eşeyli üreyen canlılarda gametlerin yani üreme hücrelerinin oluşumunu sağlayan özel bir bölünme şeklidir.
- Mayoz bölünmenin amacı; kromozom sayısının yarıya inmesini sağlamaktır.
- Bu bölünme ile diploit (2n) hücrelerden haploit (n) hücreler meydana gelir. Bu durum tek bir DNA eşlenmesinden sonra arka arkaya iki hücre bölünmesiyle sağlanır.
Bu bölünme eşeyli üreyen canlılarda döllenme ile birlikte kromozom sayısının nesilden nesile sabit kalmasını sağlar.
- Hücre döngüsünde bir interfaz iki mitotik evre görülür.
- Prokaryot canlılarda görülmez.
- Mitotik evreleri mayoz I ve mayoz II olarak adlandırılır.
- Mayoz I, kromzom sayısının yarıya inmesini sağlar.
- Mayoz II, mitoz bölünmenin kural olarak aynısıdır ve gen sayısının yarıya inmesini sağlar.
- Bu bölünme sonunda bir hücreden, kromozom sayısı yarıya inmiş, kalıtsal yapısı değişmiş 4 yeni hücre oluşur.
Mayoz bölünme esnasında kalıtsal çeşitliliğe neden olan iki olay vardır!
- Homolog kromozomların rastgele dizilip ayrılması. (Her mayozda olur.)
- Krossing Over olayı. (Her mayozda olmak zorunda değil.
- Bu bölünme dişi bireylerin yumurtalıklarında ve erkek bireylerin testilerindeki diploit ana üreme hücrelerinde görülür.
- Mayozla meydana gelen haploit (n) hücrelere gamet (üreme hücresi) denir. -Erkek üreme hücresine sperm, dişi üreme hücresine ise yumurta denir.
- Mayoz bölünme, bir birini takip eden Mayoz I ve Mayoz II olmak üzere iki aşamada gerçekleşir.
- Her iki bölünmede de mitozda olduğu gibi profaz, metafaz, anafaz ve telofaz evreleri görülür.
- Mayoz I’de kromozom sayısı yarıya iner, mayoz II’de ise kromozom sayısı değişmez.
- Mayoz I’de homolog kromozomlar, mayoz II de kromatitler ayrılır.
- Karyokinez (çekirdek bölünmesi) ve sitokinez (sitoplazma bölünmesi) Mayoz I ve Mayoz II de birer defa olmak üzere ikişer defa gerçekleşir.
- Mayoz öncesinde interfaz evresi gerçekleşir.
- DNA eşlenmesi bu interfazda bir defa gerçekleşir.
- Sentrozom eşlenmesi iki defa gerçekleşir.
- Üreme ana hücreleri mayoza başlamadan önce interfaz adı verilen bir hazırlık evresi geçirir.
İNTERFAZ
Mitoz öncesinde görülen interfaz gibi burada da DNA replikasyonu gerçekleşir. Böylece her kromozom genetik olarak aynı yapıda olan iki kromatitli hâle gelmiş olur. Bir kromozomdaki kardeş kromatitler sentromer bölgelerinden birbirlerine bağlıdır. Bu evrede sentrozomların eşlendiği de görülür Ayrıca büyüme, solunum, RNA sentezi ve protein sentezi gibi metabolik olayların hızlanması yine üreme ana hücrelerinin interfazında görülen olaylardandır.
- G1, S ve G2 olmak üzere üç ana evreden oluşur.
G1 Evresi: Bir önceki bölünme sonucunda yeni oluşmuş hücrenin büyüyerek normal hayatsal faaliyetlerini gerçekleştirdiği evredir. ATP, RNA, protein, enzim ve organel sentezi yoğun bir şekilde gerçekleşir.
S Evresi: Hücre bölünme olgunluğuna eriştiğinde sinyal molekülleri sayesinde bölünme emri gelir. Bunun sonucunda hücrede replikasyon yapılır.
G2 Evresi: Replikasyon kontrol edilir. ATP, RNA, protein, enzim ve organel sentezi devam eder.
- Sentrozomun eşlenmesi bu evrede gerçekleşir.
MAYOZ I (MAYOZ 1)
Kromozom sayısının yarıya inmesini sağlayan, mayozun birinci mitotik evresidir.
Profaz I (Profaz 1)
Mayoz bölünmenin en uzun süren aşamasıdır.
- Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozoma dönüşür.
- Sentrozomlar aralarında iğ iplikleri oluşturarak zıt kutuplara doğru hareket eder.
- Çekirdek zarı ve organeller erimeye başlar.
- Tetrat, sinapsis ve krossing-over olayları görülür.
- Kromozomlar homolog kromozom çiftleri halinde bir araya gelirler. Buna tetrat denir.
- Tetratın kardeş olmayan kromatitleri birbirlerine yaklaşarak sarılırlar. Buna sinapsis denir. Birbirlerine değme noktalarına ise kiyazma denir.
- Sinapsisteki kiyazma noktalarından karşılıklı parça değişimi yaparlar. Buna krossing-over denir. Krossing over, mayoz böünme sonucu ouşacak hücrelerin birbirinden farklı olma sebeplerinden biridir.
- Her mayoz bölünmede tetrat ve sinapsis görülürken krossing over görülmek zorunda değildir. Genlerin birbirine olan uzaklığı arttıkça krossing over ihtimali de artar.
Metafaz I (Metafaz 1)
Homolog kromozom çiftlerinin merkezde dizildiği evredir.
- Homolog kromozomların merkezde dizilişleri rastgele olur. Bu nedenle homolog kromozomların merkezde rastgele dizilmesi genetik çeşitliği arttırır.
Anafaz I (Anafaz 1)
Homolog kromozomların birbirinden ayrıldığı evredir.
- Bu olay mayoz bölünme sonunda oluşan hücrelerin hem genetik yapılarının birbirinden farklı olmasını hem de kromozom sayılarının ana hücrenin yarısı kadar olmasını sağlar.
Telofaz I (Telofaz 1)
Profazın tam tersidir. Tamamlandığında çekirdek bölünmüş olur.
- Kromozomların kutuplara çekilmesi tamamlandıktan sonra, kromozomlar kromatin iplik halini almaya başlar. (Bazılarında kromatit halinde kalır.)
- İğ iplikleri kaybolmaya başlar.
- Çekirdek zarı ve organeller oluşmaya başlar.
- Telofaz tamamlandığında hücre içerisinde ana hücrenin kromozom sayısının yarısı kadar kromozom taşıyan iki çekirdek bulunur.
- Sitokinez ile de bu çekirdekler birbirinden ayrılır. Kromozom sayısı n’e düşmüş iki hücre oluşur.
Sitokinez I (Sitokinez 1)
- Hayvan hücrelerinde hücre zarının dıştan içe boğumlanması ile, bitki hücrelerinde ise ara lamel (plak) oluşumu ile sitoplazma bölünmesi gerçekleşir. Sitokinez I sonucunda haploit (n) kromozomlu iki hücre oluşur. Bu yeni hücreler mayoz II geçirir.
MAYOZ II (MAYOZ 2)
Mayoz II ana hatlarıyla mitoz bölünmeye benzer. Temel fark mitoz başlangıcında DNA eşlenmesi (replikasyon) olurken mayoz II başlangıcında replikasyon olmamasıdır.
Profaz II (Profaz 2)
Çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolur.
- Sentriyoller zıt kutuplara çekilerek iğ iplikleri oluştururlar.
- Kromozomlar kinetekorları ile iğ ipliklerine tutunurlar.
Metafaz II (Metafaz 2)
- Kromozomların hepsi ekvatoral düzlemde yan yana dizilir ve her kromozoma zıt kutuplardan gelen iğ iplikleri tutunur.
Anafaz II (Anafaz 2)
- Kromozomların sentromerleri bölünür (yarılır).
- İğ ipliklerinin kısalmasıyla kardeş kromatitler birbirlerinden ayrılarak zıt kutuplara çekilirler
- Her bir kromatit artık birer kromozomdur.
Telofaz II (Tefolaz 2)
- Profazın tersi olaylar gerçekleşir.
- İğ iplikleri kaybolur.
- Çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur.
Sitokinez II (Sitokinez 2)
- Mayoz I sonucunda oluşan 2 hücrenin her birinden ikişer tane haploit (n) hücre daha oluşur.
- Böylece sonuçta 2n=4 kromozomlu diploit bir üreme ana hücresinden, haploit (n) kromozomlu 4 yeni hücre oluşmuş olur.
Mayoz Bölünmenin Genel Özellikleri
- Üreme ana hücrelerinde görülür. Üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar.
- Sadece 2n kromozomlu hücrelerde gerçekleşir. (Homolog kromozom çiftleri sadece 2n kromozomlu hücrelerde vardır.)
- n kromozomlu 4 yeni hücre oluşur.
- Oluşan hücrelerin kromozom sayısı ana hücrenin yarısı kadardır. Bu nedenle mayoz bölünmede kromozom sayısı yarıya iner.
- Oluşan hücrelerin genetik yapısı hem birbirinden hem de ana hücreden farklıdır.
- Genetik çeşitliliğe neden olur.
- Evrime etkisi vardır.
- Sadece üreme amacı ile yapılır.
- Hayat boyu devam etmez.
- Eşeyli üreme de görev alır.
- Eşeyli üreyen canlılarda tür içi kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar.
MAYOZ BÖLÜNME ÖNEMİ
- Bir türün bireyleri arasındaki genetik çeşitlilik ve kromozom sayısının türler arasında sabit tutulması mayozla sağlanır.
- Mayozun profaz I evresinde gerçekleşen, krossing over sırasında meydana gelen gen değişimi genetik çeşitliliğin nedenlerinden biridir. Bu durum yeni gen kombinasyonları meydana getirir.
- Mayoz I’in anafaz I evresindeki homolog kromozomların rast gele ayrılması çeşitliliğin bir diğere sebebidir.
- Ayrıca eşeyli üreme sırasındaki rastgele eşleşmelerle de genetik çeşitlilik oranı artar. Örneğin gametinde 8 milyon farklı kombinasyon oluşabilen bir kişi eş olarak gametinde yine 8 milyon farklı kombinasyon oluşabilen birini seçeceğine göre bu iki kişi 64 trilyon olası kombinasyonu temsil ediyor demektir.
- Diploit (2n) kromozomlu üreme ana hücreleri mayozla haploit (n) kromozomlu gametleri meydana getirir. n kromozomlu gametlerin döllenmesi sonucunda oluşan zigotun kromozom sayısı 2n olur.
- Böylece mayozla kromozom sayısının nesiller boyunca sabit kalması sağlanır.
Örnek Soru Çözümü
Mayoz Bölünme konusunu tam olarak anlamak için senin de tahmin edeceğin üzere bol bol soru çözümü yapmak da çok önemli. Çünkü bilgileri öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekiyor. Biyoloji konu anlatımı videolarımıza da göz attıktan sonra, kendi kaynaklarından sonra MEB Kaynaklarına da göz atmanı tavsiye ediyoruz. Kunduz’da şu ana kadar, Mayoz Bölünme konulu binlerce soru alanında uzman Biyoloji eğitmenleri tarafından çözüldü. Şimdi o sorulardan birkaçı senin için burada. Daha fazla Mayoz Bölünme sorusu ve detaylı çözümlerini görmek istersen, aşağıdaki butona tıklayabilirsin
☀️☀️☀️
Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.