Hayalindeki netler. İhtiyacın olan her şey. Tek platform.

Soru çözüm, yayın seti, birebir rehberlik, canlı dersler ve daha fazlası Kunduz’da. Şimdi al, netlerini artırmaya başla.

Tarih Bilimi Soruları

6.
"Eskiçağ'da Anadolu'da gelişen uygarlık, Mezopo-
tamya ve Mısır uygarlıklarından önemli ölçüde etki-
lenmiştir." yargısını öne süren bir tarihçi bu savini
desteklemek için aşağıdakilerden hangisini öne
süremez?
A) Gılgamış Destanı'nın Hititçeye çevrilmiş olan ör-
neklerini
B) Kayseri Kültepe'de bulunan Asurca yazılı ticaret
mektuplarını
C) Tarihîn ilk yazılı antlaşması olan Kadeş Antlaş-
masını
D) Çivi yazısıyla resim yazısının birlikte kullanılmasını
E) Hititlerde resmi evlenme geleneğinin başlatılmasını
13
Tarih
Tarih Bilimi
6. "Eskiçağ'da Anadolu'da gelişen uygarlık, Mezopo- tamya ve Mısır uygarlıklarından önemli ölçüde etki- lenmiştir." yargısını öne süren bir tarihçi bu savini desteklemek için aşağıdakilerden hangisini öne süremez? A) Gılgamış Destanı'nın Hititçeye çevrilmiş olan ör- neklerini B) Kayseri Kültepe'de bulunan Asurca yazılı ticaret mektuplarını C) Tarihîn ilk yazılı antlaşması olan Kadeş Antlaş- masını D) Çivi yazısıyla resim yazısının birlikte kullanılmasını E) Hititlerde resmi evlenme geleneğinin başlatılmasını 13
işi-
egi bir
31.
1. Mal ve hizmetlerin fiyatlarının yükselmesi ve dolayısıyla
paranın satın alma gücünün düşmesi
II. Mal ve hizmetlerin fiyatlarının düşmesi ve dolayısıyla para-
nın satın alma gücünün yükselmesi
III. Ulusal paranın altın veya yabancı ülke paralarına göre de-
ğerinin devlet eliyle düşürülmesi
Bu açıklama ve tanımlar sırasıyla aşağıdakilerin hangisin-
de verilen kavramlara aittir?
A) Devalüasyon
B) Enflasyon
Deflasyon
Enflasyon
Deflasyon
II
Revalüasyon
Deflasyon
Devaluasyon
Devaluasyon
Revalüasyon
111
Enflasyon
Devaluasyon
Enflasyon
Deflasyon
Enflasyon
Tarih
Tarih Bilimi
işi- egi bir 31. 1. Mal ve hizmetlerin fiyatlarının yükselmesi ve dolayısıyla paranın satın alma gücünün düşmesi II. Mal ve hizmetlerin fiyatlarının düşmesi ve dolayısıyla para- nın satın alma gücünün yükselmesi III. Ulusal paranın altın veya yabancı ülke paralarına göre de- ğerinin devlet eliyle düşürülmesi Bu açıklama ve tanımlar sırasıyla aşağıdakilerin hangisin- de verilen kavramlara aittir? A) Devalüasyon B) Enflasyon Deflasyon Enflasyon Deflasyon II Revalüasyon Deflasyon Devaluasyon Devaluasyon Revalüasyon 111 Enflasyon Devaluasyon Enflasyon Deflasyon Enflasyon
10. Dünya'yı çepeçevre saran atmosferin yerküre ve can-
lı yaşamı üzerinde olumlu birçok etkisi vardır.
Buna göre, atmosfer ile ilgili aşağıdakilerden han-
gisi yanlıştır?
A) Güneş'ten gelen ışığı yayarak Güneş'i doğrudan
görmeyen yerlerin aydınlık olmasını sağlar.
B Güneş'ten gelen ısıyı yayarak aşırı ısınma ve
soğumayı engeller.
Ekvator'dan kutuplara doğru sıcaklığın azalmasını
sağlar.
DDünya ile birlikte dönerek sürtünmeden doğacak
yanmaları önler.
E) Meteor taşlarınının yanarak yeryüzüne düşmesini
25
sağlar.
12.
Eski
lişme
şitli c
türü
şad'
doğa
ki Yı
ğan
mas
lara
Par
sev
ne
A)
B)
Tarih
Tarih Bilimi
10. Dünya'yı çepeçevre saran atmosferin yerküre ve can- lı yaşamı üzerinde olumlu birçok etkisi vardır. Buna göre, atmosfer ile ilgili aşağıdakilerden han- gisi yanlıştır? A) Güneş'ten gelen ışığı yayarak Güneş'i doğrudan görmeyen yerlerin aydınlık olmasını sağlar. B Güneş'ten gelen ısıyı yayarak aşırı ısınma ve soğumayı engeller. Ekvator'dan kutuplara doğru sıcaklığın azalmasını sağlar. DDünya ile birlikte dönerek sürtünmeden doğacak yanmaları önler. E) Meteor taşlarınının yanarak yeryüzüne düşmesini 25 sağlar. 12. Eski lişme şitli c türü şad' doğa ki Yı ğan mas lara Par sev ne A) B)
AYT / SOSYAL BİLİMLER-2
5. Aşağıda verilen "Doğru/Yanlış" etkinliğinin hangi seçe-
neğinde yanlış işaretleme yapılmıştır?
n
0
A)
Avrupa halkının mezhep seçme hakkını
elde ettiği antlaşma Westphalia Antlaş-
masıdır.
Hükümdar çocuklarının sancağa gön-
B) derilmeyerek sarayda yetiştirilmesine
Kafes sistemi denir.
C)
"Lale Devri" tabirini ilk defa kullanan
Yahya Kemal Beyatlı'dır.
"Denize düşen yılana sarılır." anlayışıy-
D) la II. Mahmut'un yardım istediği devlet
İngiltere'dir.
Kral veya padişahın yanında halkın seç-
tiği kişilerden oluşan bir meclisin yöneti-
me ortak olmasına meşrutiyet denir.
D Y
7
Tarih
Tarih Bilimi
AYT / SOSYAL BİLİMLER-2 5. Aşağıda verilen "Doğru/Yanlış" etkinliğinin hangi seçe- neğinde yanlış işaretleme yapılmıştır? n 0 A) Avrupa halkının mezhep seçme hakkını elde ettiği antlaşma Westphalia Antlaş- masıdır. Hükümdar çocuklarının sancağa gön- B) derilmeyerek sarayda yetiştirilmesine Kafes sistemi denir. C) "Lale Devri" tabirini ilk defa kullanan Yahya Kemal Beyatlı'dır. "Denize düşen yılana sarılır." anlayışıy- D) la II. Mahmut'un yardım istediği devlet İngiltere'dir. Kral veya padişahın yanında halkın seç- tiği kişilerden oluşan bir meclisin yöneti- me ortak olmasına meşrutiyet denir. D Y 7
33. 1934 yılında kabul edilen bir yasayla hangi din ve
mezhebe mensup olursa olsun din adamlarının ma-
betler ve dini törenler dışında dini kıyafetle dolaş-
maları yasaklanmıştır.
in
Buna göre;
Toplumsal alanda laiklik benimsenmiştir.
II. Azınlıkların ayrıcalıkları ortadan kaldırılmıştır.
III. Çağdaşlaşma süreci hız kazanmıştır.
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I
Pivo
l ve Ill
B) Yalnız il
E1, Il ve Ill
35. Birle
da
C) I ve III
ma
A
C
Tarih
Tarih Bilimi
33. 1934 yılında kabul edilen bir yasayla hangi din ve mezhebe mensup olursa olsun din adamlarının ma- betler ve dini törenler dışında dini kıyafetle dolaş- maları yasaklanmıştır. in Buna göre; Toplumsal alanda laiklik benimsenmiştir. II. Azınlıkların ayrıcalıkları ortadan kaldırılmıştır. III. Çağdaşlaşma süreci hız kazanmıştır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I Pivo l ve Ill B) Yalnız il E1, Il ve Ill 35. Birle da C) I ve III ma A C
10. Aşağıdaki haritada nüfusun seyrek olduğu bazı yerler
işaretlenmiş ve bu yerlerden dördünün nedeni veril-
miştir.
●
●
●
İklim şartları elverişli, yerşekilleri engebelidir.
Yer şekilleri ve iklim koşulları elverişsizdir.
Karstik arazilerin yaygın ve yerşekilleri engebelidir.
Sanayi kuruluşlarına ve ulaşım yollarına uzaktır.
Buna göre, harita üzerinde işaretli yerlerden han-
gisine ait bilgi verilmemiştir?
A) Yıldız Dağları
Hakkari Yöresi
B) Teke platosu
of
D) Tuz Gölü çevresi
E) Gümüşhane Çevresi
Tarih
Tarih Bilimi
10. Aşağıdaki haritada nüfusun seyrek olduğu bazı yerler işaretlenmiş ve bu yerlerden dördünün nedeni veril- miştir. ● ● ● İklim şartları elverişli, yerşekilleri engebelidir. Yer şekilleri ve iklim koşulları elverişsizdir. Karstik arazilerin yaygın ve yerşekilleri engebelidir. Sanayi kuruluşlarına ve ulaşım yollarına uzaktır. Buna göre, harita üzerinde işaretli yerlerden han- gisine ait bilgi verilmemiştir? A) Yıldız Dağları Hakkari Yöresi B) Teke platosu of D) Tuz Gölü çevresi E) Gümüşhane Çevresi
sullarını
na çok
an ilgili-
vla
e
ğunun
nın iyi
Palme Yayınevi
5. İnsanların;
I.
Ilk kültür bitkilerini ekerek tarımı başlat-
maları
II. Demirden kılıç yapmaları
III. Ateşi denetim altına alarak av etlerini pi-
şirmeleri
yukarıdaki tarih öncesi çabaların kronolo-
jik sıralaması aşağıdakilerden hangisinde
doğru olarak verilmiştir?
A) I, II, III
C) II, I, III
E) I, III, II
B) III, II, I
D) III, I, II
●
Bu de
Siyas
Polis
yayg
kral
Tarih
Tarih Bilimi
sullarını na çok an ilgili- vla e ğunun nın iyi Palme Yayınevi 5. İnsanların; I. Ilk kültür bitkilerini ekerek tarımı başlat- maları II. Demirden kılıç yapmaları III. Ateşi denetim altına alarak av etlerini pi- şirmeleri yukarıdaki tarih öncesi çabaların kronolo- jik sıralaması aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) I, II, III C) II, I, III E) I, III, II B) III, II, I D) III, I, II ● Bu de Siyas Polis yayg kral
2
gibi gelişmelerden hangilerinin tarih önce-
si dönemlerin adlandırılmasında rolü oldu
od söylenebilir?
A) Yalpit
C) Ive #
E) I, II ve Il
8) Yalnız
D) I ve Ill
Tarihi bir olayın geçtiği günün koşullarını
dikkate almak tarih biliminde daha çok
aşağıdakilerden hangisi ile yakından ilgili-
dir?
A) Geçmiş olayların incelenmesiyle
B) Geleceğe daha güvenle bakılmasıyla
C) Olayların doğru değerlendirilmesiyle
Olayların hangi döneme ait olduğunun
bilinmesiyle
D
Palme Yayınevi
E) Eleştirinin yapıldığı günün koşullarının iyi
bilinmesiyle
3. Aşağıdakilerden hangisi tarih okumanın ve
öğrenmenin insanlığa kattığı değerlerden
biri değildir?
A) Insan düşüncelerini olgunlaştırması
B) Insan ve insanlık sevgisi kazandırması
geliş
oluşa
5.
EX
Bire
Tarih
Tarih Bilimi
2 gibi gelişmelerden hangilerinin tarih önce- si dönemlerin adlandırılmasında rolü oldu od söylenebilir? A) Yalpit C) Ive # E) I, II ve Il 8) Yalnız D) I ve Ill Tarihi bir olayın geçtiği günün koşullarını dikkate almak tarih biliminde daha çok aşağıdakilerden hangisi ile yakından ilgili- dir? A) Geçmiş olayların incelenmesiyle B) Geleceğe daha güvenle bakılmasıyla C) Olayların doğru değerlendirilmesiyle Olayların hangi döneme ait olduğunun bilinmesiyle D Palme Yayınevi E) Eleştirinin yapıldığı günün koşullarının iyi bilinmesiyle 3. Aşağıdakilerden hangisi tarih okumanın ve öğrenmenin insanlığa kattığı değerlerden biri değildir? A) Insan düşüncelerini olgunlaştırması B) Insan ve insanlık sevgisi kazandırması geliş oluşa 5. EX Bire
26. Aşağıdakilerden hangisi Anadolu uygarlıklarına ait özellik-
lerden biri değildir?
A) Tarımı koruyan çok sert yasalar hazırlanması
B) Taş ve maden işlemeciliğinde gelişme gösterilmesi
Tek tanrılı semavi dinin ortaya çıkması
D) Anal denilen yıllıklarla tarih yazıcılığının başlatılması
E) Kral Yolu üzerinde ticaret yaparak zenginliğe ulaşılması
Tarih
Tarih Bilimi
26. Aşağıdakilerden hangisi Anadolu uygarlıklarına ait özellik- lerden biri değildir? A) Tarımı koruyan çok sert yasalar hazırlanması B) Taş ve maden işlemeciliğinde gelişme gösterilmesi Tek tanrılı semavi dinin ortaya çıkması D) Anal denilen yıllıklarla tarih yazıcılığının başlatılması E) Kral Yolu üzerinde ticaret yaparak zenginliğe ulaşılması
32. Tahta geçtiği dönemde, bir taraftan Anadolu'daki beylikler ile
bir taraftan da Bizans ile mücadele etmiştir. Haçlı ordularının
Anadolu'ya doğru ilerlediği süreçte başkent İznik'i savunmuşsa
da kalabalık Haçlı kuvvetleri karşısında İznik'i terk ederek dev-
letin merkezini Konya'ya taşımıştır.
Bu gelişmelerin ilgili olduğu Türkiye Selçuklu Devleti hü-
kümdarı aşağıdakilerden hangisidir?
OPA
A 1. Kılıç Arslan
B) II. Kılıç Arslan
C) 1. Mesut
D) II. Gıyaseddin Keyhüsrev
E) I. Alaeddin Keykubat
Tarih
Tarih Bilimi
32. Tahta geçtiği dönemde, bir taraftan Anadolu'daki beylikler ile bir taraftan da Bizans ile mücadele etmiştir. Haçlı ordularının Anadolu'ya doğru ilerlediği süreçte başkent İznik'i savunmuşsa da kalabalık Haçlı kuvvetleri karşısında İznik'i terk ederek dev- letin merkezini Konya'ya taşımıştır. Bu gelişmelerin ilgili olduğu Türkiye Selçuklu Devleti hü- kümdarı aşağıdakilerden hangisidir? OPA A 1. Kılıç Arslan B) II. Kılıç Arslan C) 1. Mesut D) II. Gıyaseddin Keyhüsrev E) I. Alaeddin Keykubat
25. Tolunoğulları ve İhşidîler Devleti'nin egemenlik sahası aşağıda
verilmiştir.
BULGARLAR
Salanik
BIZANS IMPARATORLUĞU
A K
Bingari
Edime
GIRIT
FATIMILER
KARADENİZ
Tolunoğulları
-İnşidiler
Istanbul
Izmir
ENIZ
Iskenderiye
Iznik
Konya
Ankara
●
D) I, I ve IV
Kahire
(Fustat)
KIBRIS
Kayseri
Adana
Tarsus Antakya
Süveyş
Yafa,
Gazze
Sam
Trabzon
Humus
Trablus
KIZILDENIZ
Kudus
Halep
B) II ve III
Diyarbakır
Nusaybin Musul
Tebük
Van
Medine.
Tolunoğulları ve İhşidiler Devletleri
ABBASILER
Firar
Cidde
Mekle
Bağdat
Bu haritaya bakılarak
1. Mısır'da egemenlik kurma,
II. Anadolu'nun güneyinde varlık gösterme,
III. Hicaz bölgesine yayılma,
IV. Doğu Akdeniz'de nüfuz elde etme
özelliklerinden hangilerinin iki devlet için ortak olduğu
söylenebilir?
A) I ve IV
E) II, III ve IV
OPRAK
Basra
etmez isek ne za
uykuda bastık, K
Bu ifadelerin sa
lerinden hangis
C) III ve IV
A) Asya Hun C
B) Uygur Devl
II. Kök Türk
D) 1. Kök Türk
E) Ak Hun De
28. Osmanlı D
"sosyal de
de
A Vakıf c
B) Ülke r
C) Devsi
D) Şehz
E) Ülker
Tarih
Tarih Bilimi
25. Tolunoğulları ve İhşidîler Devleti'nin egemenlik sahası aşağıda verilmiştir. BULGARLAR Salanik BIZANS IMPARATORLUĞU A K Bingari Edime GIRIT FATIMILER KARADENİZ Tolunoğulları -İnşidiler Istanbul Izmir ENIZ Iskenderiye Iznik Konya Ankara ● D) I, I ve IV Kahire (Fustat) KIBRIS Kayseri Adana Tarsus Antakya Süveyş Yafa, Gazze Sam Trabzon Humus Trablus KIZILDENIZ Kudus Halep B) II ve III Diyarbakır Nusaybin Musul Tebük Van Medine. Tolunoğulları ve İhşidiler Devletleri ABBASILER Firar Cidde Mekle Bağdat Bu haritaya bakılarak 1. Mısır'da egemenlik kurma, II. Anadolu'nun güneyinde varlık gösterme, III. Hicaz bölgesine yayılma, IV. Doğu Akdeniz'de nüfuz elde etme özelliklerinden hangilerinin iki devlet için ortak olduğu söylenebilir? A) I ve IV E) II, III ve IV OPRAK Basra etmez isek ne za uykuda bastık, K Bu ifadelerin sa lerinden hangis C) III ve IV A) Asya Hun C B) Uygur Devl II. Kök Türk D) 1. Kök Türk E) Ak Hun De 28. Osmanlı D "sosyal de de A Vakıf c B) Ülke r C) Devsi D) Şehz E) Ülker
can
di"
h-
a-
Tarih öğretmeni, Rana'ya ödev olarak Malazgirt Savaşı
konusunu vermiştir. Rana hazırladığı ödevde Malazgirt Sa-
vaşı'nın sonuçlarından beş tanesini yazmıştır. Ancak öğret-
meni bu sonuçlardan birinin yanlış olduğunu belirtmiştir.
Buna göre Rana'nın ödevinde yanlış yazdığı sonuç aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
A) Avrupa'da feodalite rejimi ortaya çıkmıştır.
B) Anadolu'da Türk tarihi başlamıştır.
C) Bizans İmparatorluğu'nun Anadolu'daki etkinliği zayıfla-
mıştır.
D) Anadolu'da ilk Türk beylikleri kurulmuştur.
E) Bizans'ın Türklere karşı Avrupa'dan yardım istemesi
Haçlı Seferlerini başlatmıştır.
4.
3.
Tarih
Tarih Bilimi
can di" h- a- Tarih öğretmeni, Rana'ya ödev olarak Malazgirt Savaşı konusunu vermiştir. Rana hazırladığı ödevde Malazgirt Sa- vaşı'nın sonuçlarından beş tanesini yazmıştır. Ancak öğret- meni bu sonuçlardan birinin yanlış olduğunu belirtmiştir. Buna göre Rana'nın ödevinde yanlış yazdığı sonuç aşa- ğıdakilerden hangisidir? A) Avrupa'da feodalite rejimi ortaya çıkmıştır. B) Anadolu'da Türk tarihi başlamıştır. C) Bizans İmparatorluğu'nun Anadolu'daki etkinliği zayıfla- mıştır. D) Anadolu'da ilk Türk beylikleri kurulmuştur. E) Bizans'ın Türklere karşı Avrupa'dan yardım istemesi Haçlı Seferlerini başlatmıştır. 4. 3.
8
Tarihî bilgilerin doğru ve güvenilir olması için
belgelere dayandırılması gereklidir. Bu belgeler
yazılı ya da yazısız olabilirler.
Bu bilgilere göre, aşağıdaki belgelerden
hangisinin güvenilirliğinin az olduğu söylenebilir?
A) Paralar V
B) Fermanlar ve beratlar
C) Kitabeler
D) Destanlar
E) Mühür ve damgalar
Tarih
Tarih Bilimi
8 Tarihî bilgilerin doğru ve güvenilir olması için belgelere dayandırılması gereklidir. Bu belgeler yazılı ya da yazısız olabilirler. Bu bilgilere göre, aşağıdaki belgelerden hangisinin güvenilirliğinin az olduğu söylenebilir? A) Paralar V B) Fermanlar ve beratlar C) Kitabeler D) Destanlar E) Mühür ve damgalar
A. Aşağıda verilen soruları Evet E veya hayır
Holarak işaretleyiniz.
1.
2.
3.
4.
5.
Ankara Savaşı'ndan sonra Ana-
dolu'daki Türk beylikleri yeniden
güçlenmiş midir?
Osmanlı Devleti, Ankara
Savaşı'ndan sonra Anadolu'daki
nüfuzunu kaybetmiş midir?
Pohval
Fetret Dönemi yaşanırken Şeh-
zadeler bağımsızlığını ilan
etmiş midir?
Osmanlı Devleti'nde hükümda-
rin emirleri kanun gibi mi kabul
edilmiştir?
Osmanlı kurulduğu dönem-
lerden itibaren siyasetini bati
yönünde mi şekillendirmiştir?
E
✓
✓
H
Tarih
Tarih Bilimi
A. Aşağıda verilen soruları Evet E veya hayır Holarak işaretleyiniz. 1. 2. 3. 4. 5. Ankara Savaşı'ndan sonra Ana- dolu'daki Türk beylikleri yeniden güçlenmiş midir? Osmanlı Devleti, Ankara Savaşı'ndan sonra Anadolu'daki nüfuzunu kaybetmiş midir? Pohval Fetret Dönemi yaşanırken Şeh- zadeler bağımsızlığını ilan etmiş midir? Osmanlı Devleti'nde hükümda- rin emirleri kanun gibi mi kabul edilmiştir? Osmanlı kurulduğu dönem- lerden itibaren siyasetini bati yönünde mi şekillendirmiştir? E ✓ ✓ H
9. Özcan Öğretmen dersinde: "Tarihte sürekli görülen hiçbir
şey değişikliğin etkisinden kurtulamaz. Ne kadar birdenbire
ve şiddetli olursa olsun hiçbir değişiklik de dün ile bugün
arasındaki sürekliliği bozmaz." diyerek
A
T. tarihî bir olayın kendisinden sonraki bir başka tarihî
olayı etkileyebileceği,
II. geçmişte yaşanan bir olayın aynen tekrarlanamaya-
cağı,
III. tarih biliminin gözlenebilir nitelikteki olayları konu
edindiği
ifadelerinden hangilerine vurgu yapmıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
E) II ve III
C) Yalnız III
1
Tarih
Tarih Bilimi
9. Özcan Öğretmen dersinde: "Tarihte sürekli görülen hiçbir şey değişikliğin etkisinden kurtulamaz. Ne kadar birdenbire ve şiddetli olursa olsun hiçbir değişiklik de dün ile bugün arasındaki sürekliliği bozmaz." diyerek A T. tarihî bir olayın kendisinden sonraki bir başka tarihî olayı etkileyebileceği, II. geçmişte yaşanan bir olayın aynen tekrarlanamaya- cağı, III. tarih biliminin gözlenebilir nitelikteki olayları konu edindiği ifadelerinden hangilerine vurgu yapmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II E) II ve III C) Yalnız III 1
8
Tarih ve Zaman
"Tarih, milletlerin tarlasıdır. Her toplum geçmişte
bu tarlaya ne ekmişse, gelecekte de onu biçer."
Voltaire bu sözüyle tarih biliminin hangi özelliğini
vurgulamıştır?
A) Belgelere dayandığı
B
Neden-sonuç ilişkisi kurduğu
Deney ve gözleme yer vermediği
D) Kaynak incelemesi yaptığı
E) Yer ve zaman belirttiği
Tarih
Tarih Bilimi
8 Tarih ve Zaman "Tarih, milletlerin tarlasıdır. Her toplum geçmişte bu tarlaya ne ekmişse, gelecekte de onu biçer." Voltaire bu sözüyle tarih biliminin hangi özelliğini vurgulamıştır? A) Belgelere dayandığı B Neden-sonuç ilişkisi kurduğu Deney ve gözleme yer vermediği D) Kaynak incelemesi yaptığı E) Yer ve zaman belirttiği