Özel Görelilik Soruları

EX!
5r-
up
na
-2
5
4.
"Güneşin her gün bir noktadan doğduğunu,
gökyüzünde hareket ederek başka bir nokta-
dan battığını gözlemleriz."
Verilen doğa olayına göre;
1. Dünya üzerindeki bir referans noktasına
göre; Dünya, Güneş etrafında dönmektedir.
II. Uzayda bulunan bir referans noktasına
göre, Dünya kendi etrafında dönmektedir.
III. Dünya üzerindeki bir referans noktasına
göre; Güneş, Dünya etrafında dönmektedir.
sonuçlarının hangileri çıkartılabilir?
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız il
E) II ve III
C) Yalnız III
1.
2.
Fizik
Özel Görelilik
EX! 5r- up na -2 5 4. "Güneşin her gün bir noktadan doğduğunu, gökyüzünde hareket ederek başka bir nokta- dan battığını gözlemleriz." Verilen doğa olayına göre; 1. Dünya üzerindeki bir referans noktasına göre; Dünya, Güneş etrafında dönmektedir. II. Uzayda bulunan bir referans noktasına göre, Dünya kendi etrafında dönmektedir. III. Dünya üzerindeki bir referans noktasına göre; Güneş, Dünya etrafında dönmektedir. sonuçlarının hangileri çıkartılabilir? A) Yalnız I D) I ve II B) Yalnız il E) II ve III C) Yalnız III 1. 2.
11. A, B, C saf sıvılarına ait buhar basıncı - sıcaklık grafiği
Buhar basıncı (atm)
yukarıda verilmiştir.
Buna göre,
ABC
D) I ve Ill
Sıcaklık
1. Aynı koşullarda uçuculuğu en yüksek olan C sıvısıdır.
II. Aynı ortamda kaynamaları sırasında buhar basıncı en
yüksek olan A dir.
III. B sıvısının tanecikleri arasındaki çekim kuvvetleri A
SIVISınınkinden güçlü, C sıvısınınkinden zayıftır.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız II
B) Yalnız III
Civell
I ve Il
E) II ve III
Fizik
Özel Görelilik
11. A, B, C saf sıvılarına ait buhar basıncı - sıcaklık grafiği Buhar basıncı (atm) yukarıda verilmiştir. Buna göre, ABC D) I ve Ill Sıcaklık 1. Aynı koşullarda uçuculuğu en yüksek olan C sıvısıdır. II. Aynı ortamda kaynamaları sırasında buhar basıncı en yüksek olan A dir. III. B sıvısının tanecikleri arasındaki çekim kuvvetleri A SIVISınınkinden güçlü, C sıvısınınkinden zayıftır. yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız II B) Yalnız III Civell I ve Il E) II ve III
5. Aşağıdaki cümlelerde boş kısımları uygun sözcük-
lerle doldurunuz.
Hızı küçük olan cisimleri kapsayan makro ev-
rendeki olayları açıklamaya çalışan fizik alanına
Ⓒ..................... fizik denir.
Atom ve atomaltı parçacıklardan oluşan mikro ev-
rendeki parçacıkların ve ışık hızına yakın hızlarda
hareket eden cisimlerin davranışlarını açıklamaya
çalışan fizik alanına 2...
.... fizik de-
nir.
Ivmesiz (sabit hızla) hareket eden gözlem çerçeve-
sine 3...............
referans sistemi denir.
Yukarıda 1, 2 ve 3 numaralı boşluklara gelen
kelimeler aşağıdakilerden hangisidir?
A)
klasik
B) klasik
C) klasik
D) modern
E) klasik
modern
modern
modern
klasik
atom
eylemsiz
eylemli
çatılı
eylemsiz
eylemsiz
Fizik
Özel Görelilik
5. Aşağıdaki cümlelerde boş kısımları uygun sözcük- lerle doldurunuz. Hızı küçük olan cisimleri kapsayan makro ev- rendeki olayları açıklamaya çalışan fizik alanına Ⓒ..................... fizik denir. Atom ve atomaltı parçacıklardan oluşan mikro ev- rendeki parçacıkların ve ışık hızına yakın hızlarda hareket eden cisimlerin davranışlarını açıklamaya çalışan fizik alanına 2... .... fizik de- nir. Ivmesiz (sabit hızla) hareket eden gözlem çerçeve- sine 3............... referans sistemi denir. Yukarıda 1, 2 ve 3 numaralı boşluklara gelen kelimeler aşağıdakilerden hangisidir? A) klasik B) klasik C) klasik D) modern E) klasik modern modern modern klasik atom eylemsiz eylemli çatılı eylemsiz eylemsiz
4. Aynı yaştaki ikiz kardeşlerden biri Dünya'da kalırken
öteki ışık hızına yakın bir hızla uzay yolculuğuna çı-
kıyor. Bir süre sonra uzay yolculuğundan dönen kar-
deş Dünya'da kalan ikizinin kendisinden daha yaşlı
olduğunu görüyor.
Yukarıda anlatılan ikizler paradoksunda;
1. Uzunluk
II. Zaman
III. Kütle
kavramlarından hangilerinin göreceli olduğu so-
nucuna ulaşılabilir?
A) Yalnız I
D) I ve II
B) Yalnız II
E) I, II ve III
C) Yalnız III
Fizik
Özel Görelilik
4. Aynı yaştaki ikiz kardeşlerden biri Dünya'da kalırken öteki ışık hızına yakın bir hızla uzay yolculuğuna çı- kıyor. Bir süre sonra uzay yolculuğundan dönen kar- deş Dünya'da kalan ikizinin kendisinden daha yaşlı olduğunu görüyor. Yukarıda anlatılan ikizler paradoksunda; 1. Uzunluk II. Zaman III. Kütle kavramlarından hangilerinin göreceli olduğu so- nucuna ulaşılabilir? A) Yalnız I D) I ve II B) Yalnız II E) I, II ve III C) Yalnız III
Michelson-Morley Deneyi ve Özel Görelilik
1.
1. Işık hızı, gözlemci ve ışık kaynağının hızından
bağımsızdır, tüm eylemsiz referans sistemlerinde
aynıdır.
II. Durgun bir gözlemciye göre, hareket hâlindeki bir
saat, durgun bir saate göre daha yavaş çalışır.
III. Durgun bir gözlemci, durgun bir çubuğun boyunu
2 ışık hızına yakın ve çubukla aynı doğrultuda v hızıyla
hareket ettiğinde daha kısa bir uzunluk olarak ölçer.
Yukarıda verilenlerden hangileri Einstein'ın özel
görelilik kuramının varsayımlarındandır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Fizik
Özel Görelilik
Michelson-Morley Deneyi ve Özel Görelilik 1. 1. Işık hızı, gözlemci ve ışık kaynağının hızından bağımsızdır, tüm eylemsiz referans sistemlerinde aynıdır. II. Durgun bir gözlemciye göre, hareket hâlindeki bir saat, durgun bir saate göre daha yavaş çalışır. III. Durgun bir gözlemci, durgun bir çubuğun boyunu 2 ışık hızına yakın ve çubukla aynı doğrultuda v hızıyla hareket ettiğinde daha kısa bir uzunluk olarak ölçer. Yukarıda verilenlerden hangileri Einstein'ın özel görelilik kuramının varsayımlarındandır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) Yalnız III E) I, II ve III
YAYINEVI
Yalnız I
hangileri doğrudur?
B) Yalniz II
D) I ve Ill
0,8c-
Dünya'daki gözlemci durgun halde iken boylan egit
olan şekilde verilen hızlarla hareket eden uzay araç-
larının boylanını K. M ve N olarak ölçüyor.
E) 1, ve
A) MIKIN
N
D) K > IN > M
hindan
M
0,6c
0,4c
CA
Buna göre, bu boylar arasındaki büyüklük ilişkisi
nasıldır?
K-1-4
B) K > M > N C) M> IN > K
E) IN > M > K
Fizik
Özel Görelilik
YAYINEVI Yalnız I hangileri doğrudur? B) Yalniz II D) I ve Ill 0,8c- Dünya'daki gözlemci durgun halde iken boylan egit olan şekilde verilen hızlarla hareket eden uzay araç- larının boylanını K. M ve N olarak ölçüyor. E) 1, ve A) MIKIN N D) K > IN > M hindan M 0,6c 0,4c CA Buna göre, bu boylar arasındaki büyüklük ilişkisi nasıldır? K-1-4 B) K > M > N C) M> IN > K E) IN > M > K
11. Kenar uzunlukları şekildeki gibi olan üçgen levhanın dur-
gun gözlem çerçevesinde ölçülen uzunlukları şekildeki
gibidir. Levha, ışık hızına yakın bir 9 hızıyla hareket etti-
rildiğinde yerde duran gözlemci levhanın uzunluklarının
%20 azaldığını gözlemliyor.
cleane)
H
10
+%
Buna göre levhanın alanı, +x yönünde hareket etmesi
durumunda ilk alanına göre yüzde kaç azalır?
A) 10
B) 15
C) 20
D) 25
E) 50
Fizik
Özel Görelilik
11. Kenar uzunlukları şekildeki gibi olan üçgen levhanın dur- gun gözlem çerçevesinde ölçülen uzunlukları şekildeki gibidir. Levha, ışık hızına yakın bir 9 hızıyla hareket etti- rildiğinde yerde duran gözlemci levhanın uzunluklarının %20 azaldığını gözlemliyor. cleane) H 10 +% Buna göre levhanın alanı, +x yönünde hareket etmesi durumunda ilk alanına göre yüzde kaç azalır? A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 50
Özel görelilik teorisi ile ilgili,
1. Birbirine göre bağıl hızları olan gözlemcilerden her biri
diğerindeki zamanın kendi zamanına göre daha yavaş
işlediğini görür.
I Aynı
Aynı
doğrultularda hareket eden birbirine göre bağıl
hızları olan araçlardaki durgun gözlemcilerden her biri
diğer aracın boyunu kısalmış gibi görür.
W. Has uzunluk, göreli uzunluktan daha kısadır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) I, II ve II
Fizik
Özel Görelilik
Özel görelilik teorisi ile ilgili, 1. Birbirine göre bağıl hızları olan gözlemcilerden her biri diğerindeki zamanın kendi zamanına göre daha yavaş işlediğini görür. I Aynı Aynı doğrultularda hareket eden birbirine göre bağıl hızları olan araçlardaki durgun gözlemcilerden her biri diğer aracın boyunu kısalmış gibi görür. W. Has uzunluk, göreli uzunluktan daha kısadır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) I, II ve II
bit
na
da
ir.
Futbol meraklısı olan Yiğit ve Serdar, 2000 yılında
yapılan Fenerbahçe-Galatasaray maçını banttan izlemek
istiyor. Maçı; Yiğit Dünya'da, Serdar ise ışık hızına
yakın hızla giden bir uzay aracında aynı anda izlemeye
başlıyor.
Buna göre,
Yiğit'e göre, Serdar'ın izlediği maç daha uzun
sürmüştür.
II. Serdar'a göre, Yiğit'in izlediği maç daha uzun
sürmüştür.
III. Yiğit'in kendi izlediği maç bittiğinde Serdar'a göre
Yiğit'in izlediği maç hâlen bitmemiştir.
yargılarından hangileri doğrudur?
B) I ve II
A) Yalnız I
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
Prizma
aracın
383
*
111
Fizik
Özel Görelilik
bit na da ir. Futbol meraklısı olan Yiğit ve Serdar, 2000 yılında yapılan Fenerbahçe-Galatasaray maçını banttan izlemek istiyor. Maçı; Yiğit Dünya'da, Serdar ise ışık hızına yakın hızla giden bir uzay aracında aynı anda izlemeye başlıyor. Buna göre, Yiğit'e göre, Serdar'ın izlediği maç daha uzun sürmüştür. II. Serdar'a göre, Yiğit'in izlediği maç daha uzun sürmüştür. III. Yiğit'in kendi izlediği maç bittiğinde Serdar'a göre Yiğit'in izlediği maç hâlen bitmemiştir. yargılarından hangileri doğrudur? B) I ve II A) Yalnız I D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III Prizma aracın 383 * 111
II. Işığın hızı, farklı eylemsiz referans sistemlerinde aynı-
dır.
III. Bir olayın gerçekleşme ani, iki farklı gözlemciye göre
aynı anda gerçekleşmemiş olabilir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
8. Durgun referans sistemindeki durgun gözlemci, m kütleli
cismin h yüksekliğinden düşme süresini t olarak ölçüyor.
Bu gözlemci sırasıyla 0,5c ve 0,6c hızları ile hareket eden
uzay araçlarına baktığında aynı olayın gerçekleşme süre-
sini sırasıyla t₁, t2 olarak ölçyor.
D) t₁ > t₂ > t
C) I ve III
ELII ve III
Yerçekimi ivmesi üç ortamda da aynı olduğuna göre t,
t₁, t₂ arasındaki ilişki nedir? (c: ışık hızı)
At>t₁>t₂
Bt₂ >₁>t
C) t = t₁ = t₂
6 Fizik Planlı Ders Föyü
E) t₂ > t > t₁
Fizik
Özel Görelilik
II. Işığın hızı, farklı eylemsiz referans sistemlerinde aynı- dır. III. Bir olayın gerçekleşme ani, iki farklı gözlemciye göre aynı anda gerçekleşmemiş olabilir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III 8. Durgun referans sistemindeki durgun gözlemci, m kütleli cismin h yüksekliğinden düşme süresini t olarak ölçüyor. Bu gözlemci sırasıyla 0,5c ve 0,6c hızları ile hareket eden uzay araçlarına baktığında aynı olayın gerçekleşme süre- sini sırasıyla t₁, t2 olarak ölçyor. D) t₁ > t₂ > t C) I ve III ELII ve III Yerçekimi ivmesi üç ortamda da aynı olduğuna göre t, t₁, t₂ arasındaki ilişki nedir? (c: ışık hızı) At>t₁>t₂ Bt₂ >₁>t C) t = t₁ = t₂ 6 Fizik Planlı Ders Föyü E) t₂ > t > t₁
ili
625
7.
Şekilde gösterilen yönde hızıyla ilerlemekte olan
vagonun K ve L uçlarına aynı anda yıldırım düşmektedir.
Ko
d
A
X
Buna göre, vagonun dışında X noktasında durmakta
olan gözlemci ile vagona göre durgun Y noktasındaki
gözlemci için,
TEST
03
1. X noktasındaki gözlemciye göre yıldırım K noktasına
daha önce düşmüştür.
D) II ve III
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız
B) I ve II
II. Y noktasındaki gözlemciye göre yıldırım L noktasına
daha önce düşmüştür.
III. Eş zamanlılık olgusu mutlak değildir, gözlemciye göre
değişkenlik gösterebilmektedir.
C) I ve III
E) I, II ve III
3. Seviye
Fizik
Özel Görelilik
ili 625 7. Şekilde gösterilen yönde hızıyla ilerlemekte olan vagonun K ve L uçlarına aynı anda yıldırım düşmektedir. Ko d A X Buna göre, vagonun dışında X noktasında durmakta olan gözlemci ile vagona göre durgun Y noktasındaki gözlemci için, TEST 03 1. X noktasındaki gözlemciye göre yıldırım K noktasına daha önce düşmüştür. D) II ve III yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız B) I ve II II. Y noktasındaki gözlemciye göre yıldırım L noktasına daha önce düşmüştür. III. Eş zamanlılık olgusu mutlak değildir, gözlemciye göre değişkenlik gösterebilmektedir. C) I ve III E) I, II ve III 3. Seviye
ni
4. Işık hızına yakın sabit bir hızla hareket eden
bulunan Egemen ile durgun L sisteminde bulunan
Ayça'nın durumları şekildeki gibi modellenmiştir.
●
A)
B)
C)
K
E)
Egemen
L
sisteminde
Sabit Hızlı Sistem
K sisteminde gerçekleşen X olayının süresini,
Egemen t, süre olarak ölçüyor.
Buna göre, Ayça'nın X olayını, Egemen'in Y olayını
ölçme süreleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi
doğrudur?
Ayça - X
Ayça
Durgun Sistem
t, den fazla
t, den az
t₁
den az
t, den fazla
L sisteminde gerçekleşen Y olayının süresini, Ayça t₂
süre olarak ölçüyor.
Egemen - Y
Ə
t₂ den fazla
t₂ den az
t₂ den fazla
den az
da boreket eden uzay aracı,
6.
Du
Cis
V
Fizik
Özel Görelilik
ni 4. Işık hızına yakın sabit bir hızla hareket eden bulunan Egemen ile durgun L sisteminde bulunan Ayça'nın durumları şekildeki gibi modellenmiştir. ● A) B) C) K E) Egemen L sisteminde Sabit Hızlı Sistem K sisteminde gerçekleşen X olayının süresini, Egemen t, süre olarak ölçüyor. Buna göre, Ayça'nın X olayını, Egemen'in Y olayını ölçme süreleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? Ayça - X Ayça Durgun Sistem t, den fazla t, den az t₁ den az t, den fazla L sisteminde gerçekleşen Y olayının süresini, Ayça t₂ süre olarak ölçüyor. Egemen - Y Ə t₂ den fazla t₂ den az t₂ den fazla den az da boreket eden uzay aracı, 6. Du Cis V
16. Einstein: Cisimler ışık hızına yakın hızlarda hareket et-
tiklerinde hareket doğrultusundaki boyutta
kısalma gözlenmesi gerekir.
Yukarıda bilgiye ulaşma yöntemlerinden hangisi kul-
lanılmıştır?
A) Düşünce deneyi
B) Nicel gözlem
C) Nitel gözlem
D) Kontrollü deney
E) Nicel ve Nitel gözlem
Fizik
Özel Görelilik
16. Einstein: Cisimler ışık hızına yakın hızlarda hareket et- tiklerinde hareket doğrultusundaki boyutta kısalma gözlenmesi gerekir. Yukarıda bilgiye ulaşma yöntemlerinden hangisi kul- lanılmıştır? A) Düşünce deneyi B) Nicel gözlem C) Nitel gözlem D) Kontrollü deney E) Nicel ve Nitel gözlem
27. Aşağıdaki yargılardan hangileri Einstein'ın özel gö-
relilik kuramının sonuçlarından biridir?
A) Işık hızı gözlemcinin hareketinden bağımsız olup
sadece ışık kaynağının hareketine bağlı olarak de-
ğişir.
B) Işık saydam ortamlardan geçebilir.
C) Işık metal yüzeylerden elektron sökebilir.
D) Işık boşlukta yayılabilir.
E) Fizik yasaları tüm eylemsiz referans sistemlerinde
aynıdır.
Fizik
Özel Görelilik
27. Aşağıdaki yargılardan hangileri Einstein'ın özel gö- relilik kuramının sonuçlarından biridir? A) Işık hızı gözlemcinin hareketinden bağımsız olup sadece ışık kaynağının hareketine bağlı olarak de- ğişir. B) Işık saydam ortamlardan geçebilir. C) Işık metal yüzeylerden elektron sökebilir. D) Işık boşlukta yayılabilir. E) Fizik yasaları tüm eylemsiz referans sistemlerinde aynıdır.
IN SABİTLIĞI
kabullerte çelişir.
hareket eden
iz bir gözlemciye
artik bir hizla ha-
acın far işığının
>
iz ortamda v
hızı eylem-
nin
O
Yanıt Yayınları
Model Soru
hareket durumlan Sekil-I ve Şekil - Il'deki gibi verilmiştir
K L el fenerlerinden çıkan ışınlar ile A, B gözlemcilerinin
0.5c
Tolga:
v=0
Durgun
gözlemci
Şekil -1
B
A) Yalnız Gürkan
C) Yalnız Tolga
0,5c
Hareketli
gözlemci
Şekil - II
Verilen bu durumları inceleyen öğrencilerden; Gürkan, Er-
cüment ve Tolga aşağıdaki yorumları yapmıştır.
Gürkan
A'ya göre K'den çıkan ışığın hızı 0,5c'dir
Ercüment: B'ye göre L'den çıkan ışığın hızı sıfırdır.
K ve L'den çıkan ışığın A ve B'deki gözlemcile-
re göre hızı c'dir.
0,5c
Modern fizik yaklaşımına göre, öğrencilerden hangileri-
nin yorumu doğrudur? (c: Işık hızı)
GÖRELİ
Bilim in
siz goa
duğur
gintila
B) Yalnız Ercüment
D) Gürkan ve Tolga
E) Ercüment ve Tolga
Einst
sik
rini
rar
GÖR
M
Fizik
Özel Görelilik
IN SABİTLIĞI kabullerte çelişir. hareket eden iz bir gözlemciye artik bir hizla ha- acın far işığının > iz ortamda v hızı eylem- nin O Yanıt Yayınları Model Soru hareket durumlan Sekil-I ve Şekil - Il'deki gibi verilmiştir K L el fenerlerinden çıkan ışınlar ile A, B gözlemcilerinin 0.5c Tolga: v=0 Durgun gözlemci Şekil -1 B A) Yalnız Gürkan C) Yalnız Tolga 0,5c Hareketli gözlemci Şekil - II Verilen bu durumları inceleyen öğrencilerden; Gürkan, Er- cüment ve Tolga aşağıdaki yorumları yapmıştır. Gürkan A'ya göre K'den çıkan ışığın hızı 0,5c'dir Ercüment: B'ye göre L'den çıkan ışığın hızı sıfırdır. K ve L'den çıkan ışığın A ve B'deki gözlemcile- re göre hızı c'dir. 0,5c Modern fizik yaklaşımına göre, öğrencilerden hangileri- nin yorumu doğrudur? (c: Işık hızı) GÖRELİ Bilim in siz goa duğur gintila B) Yalnız Ercüment D) Gürkan ve Tolga E) Ercüment ve Tolga Einst sik rini rar GÖR M
D
AYT Deneme Sınavı - 2
5. Albert Einstein'in ortaya koyduğu Özel Görelilik
Teorisi'nin ilham kaynağı olan Michelson-Morley
deneyinin amacı ve sonuçları hakkındaki aşağıda-
ki yargılardan hangisi yanlıştır?
A) Albert A. Michelson ve Edward Morley tüm evreni
doldurduğuna inandıkları esir (eter) maddesinin
varlığını desteklemek amacıyla bu deneyi yapmış-
tır.
B) Deneysel çalışmalarda hata yapma olasılığı ve
bilim insanlarının çalışmanın sonuçlarından emin
olma isteklerinden ötürü bu deney farklı bilim in-
sanları tarafından farklı koşullarda çok kez tekrar-
lanmıştır.
C) Bu deney sonucunda evreni dolduran maddesel
bir ortamın varlığı desteklenememiştir.
D) Bu deney sonucuna göre ışığın hızı farklı referans
çerçevelerine göre farklı büyüklükte olabilir.
E) Bu deney sonucunda ışığın yayılması için madde-
sel ortama gereksinim olmadığı anlaşılmıştır.
Fizik
Özel Görelilik
D AYT Deneme Sınavı - 2 5. Albert Einstein'in ortaya koyduğu Özel Görelilik Teorisi'nin ilham kaynağı olan Michelson-Morley deneyinin amacı ve sonuçları hakkındaki aşağıda- ki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Albert A. Michelson ve Edward Morley tüm evreni doldurduğuna inandıkları esir (eter) maddesinin varlığını desteklemek amacıyla bu deneyi yapmış- tır. B) Deneysel çalışmalarda hata yapma olasılığı ve bilim insanlarının çalışmanın sonuçlarından emin olma isteklerinden ötürü bu deney farklı bilim in- sanları tarafından farklı koşullarda çok kez tekrar- lanmıştır. C) Bu deney sonucunda evreni dolduran maddesel bir ortamın varlığı desteklenememiştir. D) Bu deney sonucuna göre ışığın hızı farklı referans çerçevelerine göre farklı büyüklükte olabilir. E) Bu deney sonucunda ışığın yayılması için madde- sel ortama gereksinim olmadığı anlaşılmıştır.