Türkçenin Tarihî Gelişimi Soruları

GİRİS 1. Türk edebiyatının ilk yazılı metinleri 720-735 yılları arasında yazılmış olan Orhun Yazıtları'dır. Hitabet üslubunun görül- düğü bu yazıtlarda işlenmiş bir dil göze çarpar. Bu dönem Türkçenin yazılı metinler barındırması açısından ilk döne midir. Türkçenin daha sonraki tüm dönemleri için bir kay- nak niteliği taşır. Türkçenin bugünkü şivelerinin kökeni bu döneme dayanır. Bu parçada Türkçenin hangi döneminden söz edilmek- tedir? A) Eski Türkçe C) Batı Türkçesi B) Orta Türkçe D) Kuzey Türkçesi E) Osmanlı Türkçesi www.th@nademi.com 2. Orhun Abideleri ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Göktürk harfleri kullanılmıştır. B) Orhun Irmağı kenarına VIII.yy.da yazılıp dikilmiştir. C) Türklerin İranlılarla olan mücadelelerinden söz eder. D) Türk edebiyatının yazılı ilk metinleri olma özelliği taşı- maktadır. E) Geçmişte yazılı metinler verilmiş olabileceği izlenimi uyandıran, oldukça gelişmiş bir dili ve anlatımı var. bryPLE bryPLE bryPLE

Genel Yetenek Testi 23. (1) Türkoloji'nin ilk eseri, büyük bir araştırma ürünü olan Divan-ı Lügat-it Türk'tür. İlk Türkolog da bu sözlüğü düzenleyen Kaşgarlı Mahmut sayılmaktadır. (II) Türko- loji'nin tarihi, Türklerin Avrupalılarla ilk temasına kadar uzanır. (III) Avrupalılar, Hun Türklerinin Avrupa'ya ayak basmasıyla bu yeni tanıdıkları halkın dilini, kültürünü öğ- renmek amacıyla IV. yüzyıldan itibaren bu alanda çalış- malar yapmışlardır. (IV) Özellikle Osmanlılar zamanın- daki savaşlarla Osmanlılara esir düşen Avrupalı asker- ler, Türk dili ile ilgili ilk eserleri yazmışlardır. (V) Bunlar- dan ilki Niğbolu Savaşı'nda Yıldırım Beyazıt'a esir dü- şen Alman Hans Schiltberger'in yazdığı Seyahatname adlı eseridir. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisi par- çanın anlam bütünlüğünü bozmaktadır? A) V B) IV C) III D) II E) I www.akademidenizi.com.tr A K A 25.

8. Eski Türk devletlerinde kurultayın; yılın belli dönemlerinde toplanması, boy beylerinin toplantılara katılması, 1. II. III. karar organı niteliğinde olması, IV. değişik konuların görüşülmesi, V. din adamlarına görüşmelerde yer verilmemesi durumlarından hangisi demokratik yönetimin özellikleri ile ilişkilendirilebilir? A) I B) II C) III D) IV E) V

? 7. Öğdülmiş İligke İl İtgü Törüsin Ayur (Öğdülmiş Hükümdara Memleketi Düzenleme Yordamını Bildirir) Havânı ukuş birle basgil utup Bu nefsi bilig birle yençgil tutup (Arzularını ve şiddetli isteklerini yenerek akıl ile ona hükmet, bilgi ile nefsin başını ez.) Negü ter eşitgil bilig bergüçi Bilig birle nefsig havâg basguçi (Bilgi veren ve bilgi ile nefis ve arzularına hâkim olan insan ne der, dinle.) Bu dizelerin alındığı eserle ilgili olarak aşağıdakilerden han- gisi söylenemez? A) Karahanlı Dönemi Türkçesiyle yazılmıştır. B) Mesnevi türünde kaleme alınmıştır. C) Hoca Ahmet Yesevi'nin bir eseridir. D) Aruz vezni kullanılmıştır. E) Edebiyatımızdaki ilk "siyasetname" örneğidir. II. OTURUM (AYT) DENEME-1 Diğer sayfaya geçiniz.

1- 9. Aşağıdakilerin hangisinde bilgi yanlışı yapılmıştır? A) Eski Türkçeden sonra başlayan Orta Türkçe devri, ibeles Türklerin yeni yazı dillerini meydana getirdikleri bir dö- nemdir. Bu devirde Türkler batıda Anadolu'ya kuzeyde Karadeniz'in kuzeyi ile batı kısmına kadar yayıldı. Bu devirde Türkçe, Kuzey-doğu Türkçesi ve Batı Türkçesi adı ile ikiye ayrılmıştır. DIVEY B) Kuzey-doğu Türkçesi XIII. yüzyıl ile XIV. yüzyıllarda Es- lebki Türkçenin devamı olarak Hazar Denizi'nin kuzeyinde ve Orta Asya'da kullanıldı. Eski Türkçenin özelliklerini koruyup geliştirerek devam eden bu yazı dili Kuzey ve Doğu Türkçesi olmak üzere iki kolda gelişir. C) Batı Türkçesi Hazar Denizi'nin güneyinden geçerek ba- tıya gelip yerleşen Oğuz Türklerinin yazı dilidir. Türk- çenin Eski Türkçeden sonra görülen iki kolundan birini oluşturur. D) Batı Türkçesinin üçüncü devresi Ana Türkçe dev- residir. Genellikle "Yeni Lisan Hareketi" bu dönemin başlangıcı kabul edilir. 1908 yılından bu yana yüzyıla yakın bir zamanı içine alan bu devrede Türkçe yabancı gramer şekillerini bırakmış ve kendi yatağında akmaya başlamıştır. Bu devrin temelinde, İstanbul konuşması- senin esas alındığı bir yazı dili vardır. obn'ime E) Osmanlı Türkçesi; Osmanlı Devletinin sınırları içinde, Hazar'dan Orta Avrupa'ya, Kırım'dan Afrika'ya kadar geniş bir sahaya yayılmıştır. 23 endemik-

6. 9. DENEME Orhun Anıtları için aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Üç anıtta da Göktürk Devleti'nin Uygurlarla yap tığı savaşlar anlatılmaktadır. BY Kül Tigin Anıtı'nı, ağabeyi Bilge Kağan; Bilge Ka ğan Anıtı'nı Bilge Kağan'ın oğlu Tengri Kağan; Tonyukuk Anıtı'nı ise vezirin kendisi diktirmiştir. C) Kül Tigin ve Bilge Kağan Anıtları'nda konuşan kişi Bilge Kağan, Tonyukuk'ta ise kendisidir. D) Bilge Kağan ve Kül Tigin Anıtı'nda abartma, benzetme, seci, tekrir gibi söz sanatlarına yer verilmiştir, edebî bir dil kullanılmıştır; Tonyukuk Anıtı'nda ise daha sade bir dil vardır. E) 8. yüzyılda dikilmiştir, bugünkü Moğolistan sınır- ları içinde bulunan Orhun Irmağı'nın yakınında- dır. AY 8.

6. - Türkçenin Arapça ile boy ölçüşebilecek bir dil ol- duğunu göstermek ve Araplara Türkçe öğretmek için Dîvânu Lugâti't-Türk adını verdiği kıymetli bir sözlük ve aynı zamanda Türk boylarının coğrafi yerleşimlerini gösteren bir bölümün de olduğu ansiklopedik bir eser yazmıştır. --- ise Türkçenin Farsçadan üstün olduğu- nu, kelime türetmekte ve kafiye bulmakta şaire son- suz imkânlar sunan bir dil olduğunu ispatlamak için Muhakemetü'l-Lügateyn adlı eserini yazmıştır. Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir? A) Kaşgarlı Mahmut - Ali Şir Nevâi B) Yusuf Has Hacip - Ali Şir Nevâi C) Ali Şir Nevâi - Yunus Emre D) Kaşgarlı Mahmut - Şemsettin Sami E) Ahmet Yesevi- Edip Ahmet Yüknekî URIVE

10. si Eser Adı 1. Divânü Lugati't-Türk II. Divân-ı Hikmet In Muhakemetül Lugateyn V Atabetü'l Hakayık Lenge-i Osmani Eser Özelliği Ahmet Vefik Paşa tarafından 1876 yılında hazırlanmış Türk- çeden Türkçeye çeviri olarak hazırlanmış ilk sözlüktür. Edip Ahmet Yükneki'nin ah- laki insan olmanın yollarını, ahlak ilkelerini açıklayıp, çeşitli ahlakî öğütler verdiği eseridir. Ali Şir Nevai, bu eserde Arap- çanın üstünlüğünü belirttikten sonra Türkçenin Farsçadan üstünlüğünü kanıtlamaya çalı- Şır. Yukarıdaki eser adları ile özellikleri eşleştirildi- ğinde hangi iki eser dışta kalır? A) I ve II B) I ve III C) II ve IV D) Il ve V E) Ill ve V

Aşağıdaki parçadan çıkarılabilecek en kapsamlı yargı nedir? (7 Puan) Bir şairin şiirindeki gelişimi, kendini konudan çok, dilde belli eder. Başlangıçta dilin girip çıkmadığı çukur, oyuk yok gibidir. Ama zamanla dili, kendi toprağını bulur. Girip çıktığı çıkmaz sokakları terk eder. Kazdığı su yollarını bir ke- nara bırakır. Kendine en uygun deltaya yerleşir, sınırını çizer. Bir şairi tanımak da onun bu dil serüvenini bilmekle olur. Çıkarımda bulunduğuz yargı: c) Aşağıdaki numaralanmış cümlelerden anlamlı bir paragraf oluşturunuz. (5 Puan) I. Bu iki farklı öykünün bir romanda bir araya getirilmesini eleştirenler zorlama ve başarısız bulurlar. II. William Faulkner, Türkçeye ilk kez çevrilen Çılgın Palmiyeler'de yine okunması zor, girift bir kurgu anlayışı ser- giler. III. "Çılgın Palmiyeler" de Harry ile Charlotte'nun aşk hikâyesini, "Irmak Baba"da ise bir mahkûmun sel baskının- daki insani tutumunu anlatır. IV. Ancak Faulkner Nobel Ödülü'nü aldıktan sonra, yapıt onun tasarladığı biçimde yayımlanır. V. Bu nedenle ABD'de bu iki öykü uzun süre roman biçiminde değil, iki farklı öykü olarak basılır. d) Yukarıda verilen numaralı ifadelerden hareketle aşağıda örnekleri istenen sözcük türlerini ilgili cümlelere yazı- nız. (10 Puan) zarf türüne örnek bir sözcüktür. I numaralı cümlede geçen sifat türüne iki örnektir. II numaralı cümlede geçen sözcüğü bağlaç türüne, III numaralı cümlede geçen .... ise sıfat türüne örnektir. sifat türüne, IV ve V numaralı cümlelerde geçen sözcüğü zarf türüne, sözcüğü isim türüne, sözcüğü edat türüne, sözcüğü ise zamir türüne örnektir. OKUMA BECERİSİ ulumu yoyo peyin kısaltılmış hali olduğunu yazınız. viola stes Meskenler Yol boyu a) Yerleşme c b) Demir yo oluşmus c) Gene d) En de e ELFI

B 8. S A A M A L Bir fal kitabı olma niteliği taşıyan bu eser, eski Türk runik yazısı ile kitap biçiminde yazılmış ve bize kadar gelebilmiş tek eski Türkçe metindir. Bu kitap, Doğu Türkistan'da, Tun-huang'da, Bin Buda Mağaraları'ndaki bir el yazmaları deposunda bulunmuştur. Aynı depoda bulunan diğer bir- çok el yazması gibi bu kitabın yazılış tarihi de kesin olarak bilinmiyor. Bununla birlikte eski Uygur diyalekti ile yazılan eserin dil ve yazım özellikleri bu eserin 9. yüzyıl başların- dan kalma olduğunu göstermektedir. Eser, ilk olarak 1912 yılında Vilhelm Thomsen tarafından yayımlanarak tanıtıl- mıştır. Bu eski fal kitabı, okuyanlara dolayısıyla topluma öğütler vermekte; iyi ve kötü üzerinden inşa edilen anlatı- larla toplumda bir düzen oluşturma amacı taşımaktadır. Bu parçada söz edilen eser aşağıdakilerden hangisi olabilir? A Irk Bitig B) Codex Cumanicus Kalyanamkara ile Papamkara Hikâyesi D) Altun Yaruk E) Sekiz Yükmek

10. Toharcadan genişletmelerle Uygurcaya çevrilen, "sahne eseri" olarak yazılmıştır. Eserin bir kısmı Buda'nin hayatını bir kısmı da onun vaazlarını içerir. Eserin sonunda günah- kårlar, cehennem azabı çekerler, Maitreya (ileride gelecek olan Buda) vasıtası ile kurtulurlar. Karşılıklı konuşma hâlin- de yazılan bu kitap ilk temsili eserlerden biri olduğu kana- atini vermektedir. Eser, 27 bölümden (tüs), bir giriş (yü künç) ve 28 fasıldan ibarettir. Bu parça boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A Maitrisimit B) Sekiz Yükmek C Altun Yaruk D) Irg Bitig EX Kalyamamkara ve Papamkara 5

AYT/TDE-SOS-1 29. Aşağıdakilerden hangisi Yavuz Sultan Selim Dönemi'nde Osmanlı Devleti'nin Türk-İslam dünyasında üstünlük sağlamasında etkili olan gelişmelerden biri değildir? A) Venediklilerden Kıbrıs'ın alınması B) Safevilerin, Çaldıran Savaşı'nda yenilgiye uğratılması C) Dulkadiroğulları Beyliği'ne son verilmesi D) Halifelik makamının ele geçirilmesi E) Memlük topraklarının egemenlik altına alınması Avd 31.

Co. 19. Devrim, vaktiyle bir ihtimaldi ve çok güzeldi. Saraylara merakla bakan sivil çocuklar hatırlıyorum. Geniş cad- deler arşınlayan kavruk adamlar, böğürtlen yiyen kara kadınlar, sert laflar gezdiren kuru ağızlar... Annemin ağzı fazla bozuktu. Herhâlde sadece benim korkma- dan bakabildiğim, baştan başa izlerle kaplı yüzünün ortasında, buruşuk bir yaraya benzeyen ağzını açar ve her seferinde aynı şeyi söylerdi. Bu parçanın anlatımıyla ilgili olarak aşağıdakiler- den hangisi söylenemez? 2 A) Tasvire yer verilmiştir. B) Açıklama yapılmıştır. C) Farklı cümle türleri vardır. . D) Nicel verilerden yararlanılmıştır. Ej Oznel ifadeler kullanılmıştır.

11. Kutadgu Bilig ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır. ſo B) Sözlü edebiyat dönemi ürünlerinin ilk örneklerine yer vermiştir. C) İlk Türk-İslam eserlerinden biridir. D) Alegorik söyleyişe sahip didaktik bir eserdir. Hakaniye lehçesiyle yazılan bu eser ilk mesne- vidir.

14. Aşağıdaki sanatçı-eser-tür eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? - A) Veysi - Dürretü't-Tâc - siyer B). Sehi Bey-Heşt Behişt – tezkire C) Mercimek Ahmet - Kabusnâme - tarih - D) Fuzûli - Şikâyetnâme - mektup E) Seydi Ali Reis - Miratü'l-Memâlik - seyahatnâme -

5. . Bir siyasetname olan Kutadgu Bilig, sözlü döneme ait ilk Ürünlerden örnekler içerir. II. Divanu Lügati Y-Türk, hem sözlük hem de ansiklopedik bilgiler içeren çok yönlü bir eserdir. III. Kitab- Dede Korkut, destan geleneğinden halk öykücülüğüne geçiş döneminin ürünüdür. IV. Atabetül Hakayık, Edip Ahmet'in yazdığı didaktik bir eserdir. V. Divân-ı Hikmet, hece ölçüsüyle ve halk diliyle oluşturulmuş, tasavvufi Türk edebiyatının öncü eseridir. Bu cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışlığı yapılmıştır? AT B) 11 C) III D) IV E) V